زمینه‌های سیاسی چندهمسری

سوسن محمدخانی غیاثوند

نکته‌ای مهم که باید توجه را بدان معطوف نمود این‌که پیامبر فقط برای مدت ده سال اجازه پیدا کرد که از جواز تعدد زوجات استفاده نماید زیرا بعد از آن، ازدواج پیامبر به دستور خداوند تحریم شد. خدا بعد از طی ده سال از حضرت رسول خواست که زنانش را بین «دنیا و زینت آن» و «ترک دنیا، سرای آخرت و حضرت رسول» مخیر نماید. آیات ۲۸ و ۲۹ سوره‌ی احزاب در همین رابطه بر پیامبر نازل شدند.

«يا ايها النبى قل لازواجک ان کنتن تردن الحيوة الدنيا و زينتها فتعالين امتعکن و اسرحکن سراحا جميلا (۲۸) و ان کنتن تردن الله و رسوله و الدار الاخرة فان الله اعد للمحسنات منکن اجرا عظيما. (۲۹)»

«ای پیغمبر (گرامی) با زنان خود بگو که اگر شما زندگانی با زیب و زیور دنیا را طالبید بیائید تا من مهر شما را پرداخته و همه را به خوبی و خرسندی طلاق دهم. (۲۸) و اگر طالب خدا و رسول و دار آخرت هستید همانا خدا به نیکوکاران از شما زنان (درقیامت) اجر عظیم عطا خواهد کرد. (۲۹)»

مسئله‌ای که نباید نادیده گرفته شود اینکه عواملی هم‌چون زمان و مکان به راحتی می‌توانند فاکتور ضرورت را که تحقق آن از شرایط استفاده از تعدد زوجات باید باشد، متغیر نمایند.

به عنوان مثال شاید در گذشته یکی از راه‌های برقراری صلح و مودت در میان قبایل و کشور‌های متخاصم، ازدواج دختر و پسر سران و بزرگان آن قبایل و یا فرزندان پادشاهان و امپراطوری‌های آن کشورها با هم بود و امری پسندیده هم محسوب می‌شد کما اینکه پیامبر اسلام نیز از همین روش برای جلب حمایت قبایل متخاصم و گریز از جنگ استفاده نمود.

اما در دنیای کنونی ما این نمی‌تواند به عنوان یک راهکار مناسب جهت رفع تخاصم قابل اتکا باشد. امروز دیگر بسی خنده دار خواهد بود اگر ما برای از میان بردن مشکلات سر راه مناسبات مثلاً دو کشور ایران و آمریکا یا به کیش خویش درآوردن مردم آمریکا و یا جلب حب و دوستی و حمایت آن‌ها رای به ازدواج دختر کلینتون با پسر خامنه‌ای بدهیم. این شیوه در جامعه و جهان فعلی ما کاملا مردود ومنسوخ است و دنیا به این فکر ما خواهد خندید.

نمونه دیگری از ضرورت‌هایی که صرف‌نظر از درست یا غلط بودنشان در گذشته‌ی برخی جوامع به صورت فرهنگ درآمدند و جامعه آن‌ها را برای دست یازیدن به قانون چندهمسری قبول داشت، استفاده ابزاری از زن بود.

در این جوامع زن به صورت ماشینی دیده می‌شد برای تولید و انجام کار و یا زایش. اقتصاد بیمار اینگونه جوامع را باید تعداد زیاد زنان و بچه‌‌هایی که توسط همین دسته زنان تولید مثل و در کارگاه‌های خانگی و یا بر سر زمین‌های کشاورزی به کار گرفته می‌شدند، درمان می‌کرد.

و یا در جامعه‌ای که اساس آن بر نیروی نظامی ‌استوار بود، قاعدتاً افزایش موالید پسر بسیار مورد نیاز و احتیاج بوده است.

مطمئناً زن امروزی که با حقوق خود آشنا شده، جایگاه خویش را به خوبی شناخته و درک نموده است و به شان و منزلت اجتماعی خود واقف است و در جهت توانمندی خود گام بر می‌دارد دیگر اجازه‌ی چنین نگاه حقارت باری را از سوی جامعه نسبت به خویش نخواهد داد و حاضر نخواهد شد که زیر بار چنین رفتار‌های توهین‌آمیزی شانه خم کند.

اما اگر در جهان فعلی اثری از آن ضرورت‌های گذشته نیست این به معنای مرتفع شدن تمام ضرورت‌هایی که یک اجتماع را ناگزیر به استفاده از قانون تعدد زوجات می‌کند، نمی‌باشد.

هر جامعه‌ای ضرورت‌های پنهان و آشکارش را با خودش می‌آورد. تا مادامی‌که ما شرایط ازدواج را برای همه یک‌سان نکرده باشیم و تا زمانی‌که به همه به یک ‌اندازه شانس ازدواج و یا بهره‌مندی از زندگی نداده باشیم مطمئنا ضرورت‌ها فقط شکل‌شان تغییر می‌کند اما از بین نمی‌روند.

در این زمینه نمونه‌ی عینی، ملموس و تا حدودی نزدیک به زمانه و عصر خودمان مسئله‌ای بود که در کشور آلمان رخ داد.

«بدن تو زمین نبرد است» از باربارا کروگر

زنان بعد از جنگ جهانی دوم در کشور آلمان به دلیل برهم خوردن همسانی تعداد مردان و زنان آماده‌ی ازدواج در این کشور خواستار تصویب قانون چندهمسری از دولت می‌شوند تا با استناد بر آن مردان اجازه‌ی تعدد زوجات داشته باشند و بدینوسیله مشکل ازدواج تعداد زیادی از جمعیت زنان این کشور که به دلیل کشته شدن مردان در جنگ و کاهش جمعیت مردان آماده‌ی ازدواج، فاقد شوهر مانده بودند حل شود.

خوشبختانه در آلمان آن زمان نه پیغمبر تاز‌ه‌ای ظهور کرده بود، نه آئین جدیدی ابداع شده بود نه پای مردان زورگو و قدرتمند در میان بود و نه اقتصاد بیماری وجود داشته که حالا زن به عنوان نیروی کار و یا ماشین تولید مثل با تولید نیرو‌های کار جدید بخواهد درمان‌گر این اقتصاد بیمار باشد. و البته ارتباطی هم به وابستگی‌ها و نیاز‌های مالی و اقتصادی زنان نداشت.

اینکه تعدد زوجات از گذشته تا کنون چه تاریخی را پشت سر گذاشته در حوصله‌ی این نوشتار نمی‌گنجد و بنده هم خیال پرداختن به آن را ندارم. چیزی که بیشتر مد نظرم قرار دارد موافقان بی‌قید و شرط و مخالفان سرسخت چندهمسری هستند.

همان دوستانی که لایحه‌ی حمایت از خانواده را علم کردند و آن دیگر عزیزانی که کمپین یک میلیون امضاء را راه ‌انداختند.

لایحه‌ی حمایت از خانواده در اردیبهشت سال ۱۳۸۶ توسط دولت جهت بررسی و تصویب تقدیم مجلس شورای اسلامی‌شد. این لایحه از همان بدو ورود به مجلس سر و صدای زیادی را به راه‌انداخت.

طبق ماده ۲۳ لایحه فوق:

«اختیار همسر دائم بعدی منوط به اجازه دادگاه پس از احراز توانایی مالی مرد و تعهد اجراء عدالت بین همسران می‌باشد.» شاید بر این تصور باشید که در این لایحه برای اختیار همسر دائم بعدی قانون‌گذار شرایطی را قید نموده است بنابراین مطرح کنندگان لایحه‌ی حمایت از خانواده نمی‌توانند جزء دسته‌ی موافقان بی‌قید و شرط تعدد زوجات باشند.

اما به نظر بنده طراحان لایحه‌ی حمایت از خانواده دقیقاً جزو همان دسته محسوب می‌شوند چرا که برای استفاده از قانون چندهمسری باید با قید شرایطی مردان را در انجام این کار محدود کرد اما در لایحه‌ی فوق نه تنها هیچ شرط محدودکنند‌ه‌ای در نظر گرفته نشده است بلکه همان تنها شرط محدود کننده‌ی «اجازه‌ی همسر اول» برای اختیار همسر دائم بعدی نیز حذف شده است.

بر اساس ماده‌ی ۲۳ لایحه‌ی حمایت از خانواده تنها شروطی که بدآن‌ها بسنده شده بود جهت صدور جواز تعدد زوجات، «تمکن مالی مرد» و «تعهد مرد به اجرای عدالت» بود. این شروط نیز تنها قانون را سخیف نموده و از اساس زیر سوال بودند.

ایرادی که به ماده‌ی ۲۳ لایحه‌ی حمایت از خانواده وارد بود اینکه در این ماده تنها به توانایی مالی مرد توجه شده بود و استطاعت عقلی، روحی و روانی، جنسی و جسمی، وقت و ... مرد مدنظر قرار نگرفته بود.

به عبارت دیگر اگر مردی از لحاظ عقلی مشکل داشت، از نظر روحی و روانی، جسمی‌ و جنسی هم همین طور و مدیریتش در خانه زیر سوال بود، روابطش با خانواده تیره و تار بود، حتی برای خانواده‌ی اولش هم وقتی نداشت که بخواهد اختصاص بدهد اما چون جیب پر پولی داشت و به اجرای عدالت تعهد داده بود بنابراین می‌توانست همسر دوم اختیار نماید.