جهاد ماتیک و جمع‌آوری امضا

فروغ.ن.تمیمی

مژگانی سیاه، چهره‌ای زیبا و لبانی که با ماتیک قرمز می‌شوند، اولین صحنه‌ی فیلم دیدنی خانم گری وینتر Gry Winter، مستندساز و ژورنالیست نروژی درباره‌ی جنبش زنان در ایران است.این فیلم به روشنی بر ویژگی‌های خاص مبارزه‌‌ی زنان در ایران تامل می‌کند و چندگونگی استراتژی‌های زنانه در ایران برای به دست آوردن آزادی فردی و حقوق برابر را نشان می‌دهد.

تو باید در ایران زندگی کنی تا بتوانی بفهمی زن بودن در این کشور چه معنایی دارد.اینها اولین کلماتی هستند که از دهان یکی از اعضای «کمپین یک میلیون امضا برای داشتن حقوق برابر» می‌شنوی.گری وینتر در گرماگرم مبارزه‌‌ی انتحاباتی ریاست جمهوری در تابستان ۲۰۰۹ برای ساختن مستندی در مورد جنبش یک میلیون امضا به ایران رفت.او در فیلمش به‌جز موضوع اصلی یعنی تلاش‌های صلح‌آمیز زنان برای تصویب حقوق برابر، به حوادث پس از انتخابات سال گذشته و اوجگیری جنبش گسترده‌ی سبز هم پرداخته و لحظاتی به‌یادماندنی را با دوربینش ثبت کرده است.

جنبش زنان

مصاحبه‌ی شوندگان سبز پوش در این مستند، با قاطعیت از مهم‌ترین خواسته‌ی خود یعنی داشتن آزادی حرف می‌زنند و اعضای کمپین هم از تغییر ناگهانی حال و هوای جامعه در هفته‌های قبل از انتخابات ریاست جمهوری با حسرت یاد می‌کنند. ناگهان تمام بگیر و بندها از بین رفت و آنها توانستند کلی کار کنند. همگرایی گروه‌های زنان باعث شد اکثر نامزدهای ریاست جمهوری وعده‌ی رسیدگی به قوانین نابرابر را به زن‌ها بدهند. شور و شوق همه را فرا گرفت و جوان‌ها واقعاً باور کردند که می‌توانند همه‌چیز را تغییر دهند.

کمپینی‌ها می‌توانستند حالا با آزادی بیشتر به میان مردم بروند و از حق طلاق، سفر، سرپرستی از فرزندان، دیه‌ی برابر ... حرف بزنند و تند و تند امضا جمع کنند. دختر جوانی می‌گوید، به دنبال آزادی به چهارگوشه‌ی این جامعه سرزده و هیچ نیافته‌ام. ما با شرکت در رای‌گیری ریاست جمهوری برای داشتن آزادی انتخاب می‌کنیم. بدون شک نامزدهای ما پیروز خواهند شد! این شادی و امید در پایان فیلم به تاسف و افسوس بدل می‌شود.

زمانی که مردم با بهت و خشم از نتایج اعلام شده آگاه می‌شوند و فضای جامعه دوباره به شدت امنیتی می‌شود. جوانی در توصیف احساسش به کارگردان می‌گوید: افتضاح کردند ... افتضاح. گری وینتر در فیلمش با تنی چند از چهره‌های معروف جنبش زنان و هم نسل پنجم فمینیست‌های ایرانی که پس از انقلاب بهمن به دنیا آمده‌اند، مصاحبه می‌کند. دوربین او از خانه به خیابان و برعکس در حرکت است. بخشی از فیلم هم در خارج کشور تهیه شده است.

زهره ارزنی، شیرین عبادی و مهرانگیز کار وکلای دادگستری، سوسن طهماسبی، پروین اردلان، عشا مومنی، نرگس محمدی، آزاده فرامرزی، رضا اصلان محقق و اسلام‌شناس و چند نفر دیگر درباره‌ی وضعیت حقوقی زنان، فعالیت‌های کمپین و جنبش سبز صحبت می‌کنند. آیا انقلاب ایران انقلابی علیه شاه بود با انقلابی علیه زنان؟این سئوالی است که پروین اردلان ژورنالیست، از بینانگذاران کمپین و برنده‌ی جایزه‌ی بین‌المللی اولاف پالمه در سال ۲۰۰۸ ، در نوجوانی از خود می‌کرده است.

او به خاطر فعالیت‌های فمینیستی ممنوع‌الخروج و به اقدام علیه امنیت ملی متهم شد و حتی جایزه‌اش را هم نتوانست شخصاً دریافت کند.او می‌پرسد: «مبارزه‌ی زنان برای حقوق برابر چه رابطه‌ای با امنیت ملی دارد؟ ما تنها ده قانون را در کمپین مطرح کرده‌ایم و برای تعییر آنها فعالیت می‌کنیم.»

شیرین عبادی، برنده‌ی جایزه‌ی نوبل در این فیلم می‌گوید که شعار اصلی مردم در انقلاب ۱۹۷۹شعار جمهوریت، استقلال و آزادی بود. او به‌یاد می‌آورد که تنها چندروز پس از پیروزی انقلاب به او گفته می‌شود که به عنوان قاضی بهتر است با حجاب باشد. عبادی به یاد می‌آورد که مدت زمان اندکی پس از انقلاب، وقتی در روزنامه می‌خواند که تمام قوانین تصویب شده به نفع زنان لغو و موازین شرعی به اجرا در خواهد آمد، فکر می‌کند که حتماً اشتباهی در درج خبر رخ داده است.

به این ترتیب، دوباره قوانینی مانند سنگسار، قطع کردن دست، و یا قوانینی که یک زن را به عنوان انسان، نصف یک مرد به حساب می‌آورند، با قوت تمام به مرحله‌ی اجرا در آمد. شیرین عبادی با تلخی از دردناک‌ترین مورد وکالتش می‌گوید. آیا می‌توانید باور کنید که طبق قانون، والدین فقیر لیلا فتحی یازده ساله که سه مرد به او تجاوز کرده و او را کشته بودند، می‌بایست خانه‌ی خود را بفروشند تا بتوانند خون بهای قاتل را بدهند؟ این چه قانونی است که خانواده‌ی مقتول باید پول خون قاتل را بدهد؟

شیرین عبادی

عبادی پس از انقلاب در حرکتی سمبلیک از شوهرش خواست که حقوق از دست رفته‌اش را در سندی رسمی به او بازگرداند. حقوقی مثل حق طلاق یا حق سفر یا کار کردن و غیره! با دریافت جایزه‌ی نوبل برای فعالیت‌های گوناگون در زمینه‌ی احیای حقوق زنان، کودکان و محکومان، شیرین عبادی توانست از امکانات بین‌المللی برای دفاع از حقوق بشر در ایران استفاده کند. این جایزه هم‌چنین سبب شد که جنبش زنان ما در دنیا بیشتر مورد توجه قرار گیرد. او می‌گوید که من در واقع هرگز بازنشسته نخواهم شد و در نسل جدید دختران که از بسیاری جهات از من بهترند، بازتولید می‌شوم.

سوسن طهماسبی از اعضای فعال کمپین پس از سال‌ها زندگی در امریکا در دوران ریاست جمهوری خاتمی به ایران برگشت و به شدت تحت تاثیر فعالیت‌های مدنی زنان برای کسب حقوق برابر قرار گرفت.او از اعضای موثر و فعال این کمپین است. سوسن می‌گوید که ما تنها خواهان عوض کردن ده قانون تبعیض‌آمیزیم و تمام این فعالیت‌ها در چهارچوب قانون انجام شده‌اند. آزاده فرامرزی، یکی از همکاران سوسن می‌گوید، ما در خیابان، اتوبوس، مترو و جاهای دیگر امضا جمع کردیم.

به من گفتند که علیه امنیت ملی کار می‌کنم. ما تنها خواهان عوض کردن چند قانون به نفع زنان هستیم، اما تا به حال بیش از پنجاه نفر از فعالان کمپین دستگیر و زندانی شده‌اند. کارگردان برای آشنایی بیننده‌ی غربی با ایران، تصویری فشرده اما گویا و رسا از حوادث مهم سیاسی در نیم قرن اخیر را یادآوری می‌کند. به قول رضا اصلان، نقش زنان در تحولات دموکراتیک در ایران خیلی اهمیت داشته است. مثلاً نگاه کنید به انقلاب سال ۱۹۷۹که آنها پابه‌پای مردان در تظاهرات حضور داشتند.

همه‌ی اقشار با گونه‌گونی فکری علیه شاه متحد شدند. خوب بلافاصله بعد از انقلاب زنان با انواع تبعیضات روبه‌رو شدند، اما نتیجه چه شد؟ از مبارزه‌ی فردی برای نوع لباس، تسلیم نشدن، تحمل انواع مجازات برای نوع پوشش و آرایش تا روی آوردن به تحصیل، به راه انداختن مجله، گروه‌های زنان و در نهایت ایجاد گسترده‌ترین فعالیت مردمی در ایران که همین کمپین یک میلیون امضا است، گستره‌ی فعالیت برابری‌طلبانه‌ی زنان را تشکیل می‌دهد. مبارزه زنان در ایران برای برابری و دموکراسی در صدر فعالیت‌های مدنی جامعه قرار دارد.

یکی از زنان مصاحبه‌شونده می‌گوید، مبارزه‌ی اول با جهاد ماتیک شروع شد. سی‌سال پس از تحمیل حجاب و انواع محدودیت در زمینه سر و وضع و آرایش، هیچ نتیجه‌ای حاصل نشد. زن‌ها هرگز دست از مقاومت برنداشتند و جهاد ماتیکی هم‌چنان ادامه دارد. این استراتژی فردی با روی آوردن زنان به آموزش و افزایش توانمندی در زمینه‌های گوناگون ادامه یافت. اگرچه مشکلات اصلی در حوزه‌ی نابرابری حقوقی و عدم رشد درصد اشتغال زنان هم چنان چون زنجیری بر پای زنان پابرجاست.

رضا اصلان می‌گوید، حضور زنان در انقلاب علیه شاه، منجر به رواج واژه ی شیر زن شد؛ واژه‌ای که از قضا در تبلیغیات حکومت اسلامی هم به خوبی از آن استفاده شد. با وجود تمام تبعیضات روا شده بر آنها باز این شیر زنان ما بودند که با رای خود باعث برنده شدن محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۹۹۷شدند. و هم با اقدامات پیگیر کنشگران و وکلای زن در ده سال اخیر، جامعه‌ی بین‌المللی با چهره‌ی دیگری از زن ایرانی روبه‌رو شد.

جهان شاهد اوجگیری جنبش سبز و به میدان آمدن میلیون‌ها نفر شد. حضور زنان در اعتراض‌های خیابانی فوق‌العاده چشمگیر بود. همه می‌دانند که چه بر آنها رفت. واضح است که حالا این کمپین دولت را می‌ترساند. زیرا همان اتحادی که علیه شاه به وجود آمد، حال دوباره شکل گرفته است؛ اتحادی برای کسب آزادی و دموکراسی. زنان ما با به وجود آوردن کمپین یک میلیون امضا و رهبری آن پیشگام ساختن ایرانی دموکراتیک و آزاد هستند. فیلم شیر زن Lion Woman را می‌توانید در فیس بوک ببینید.