تظاهرات میلیونی «هموطنان ریشو و چرکین»

سعید بشیرتاش، ابراهیم نبوی

تظاهرات میلیونی تاسوعا برگزار شد

راهپیمایی مردم تهران و سایر شهرها در روز تاسوعا که به دعوت آیت‌الله طالقانی انجام گرفت، میلیون‌ها نفر از طبقات مختلف در مراسم راه‌پیمایی و عزاداری و روز حقوق بشر شرکت کردند.

این راهپیمایی منظم تا دو بعد از ظهر ادامه داشت. راهپیمایی تاسوعا با برآورد جمعیتی میان یک و نیم تا دو و نیم میلیون نفر برگزار شد.

در سایر شهرهای ایران نیز حضور وسیع مردم در تظاهرات به چشم می‌خورد. این تظاهرات در مسیرهای مختلف آغاز شد و در همان ساعات اولیه روز، خیابان‌های مرکزی تهران مملو از جمعیت بود.

دولت نظامی کلیه خیابان‌ها از میرداماد به بالا را بسته بود و شهر را از میرداماد به پایین به دست انقلابیون داده بود. اگرچه شعارهای ایام عاشورا در این تظاهرات داده شد، اما عمدتاً بر شعارهای سیاسی علیه حکومت بود.

یک روایت از روز تاسوعا و عاشورای ۵۷ که سال‌ها پس از انقلاب با معیارهای حکومت جدید نوشته است، چنین است:

«تظاهرات میلیونی مردم در تهران و تمام نقاط کشور با بزرگداشت عاشورای حسینی، بی‌نظیر‌تر از روز تاسوعا برپا شد. پس از راهپیمایی تاسوعا و عید فطر، این راهپیمایی عظیم‌ترین تظاهرات مردم تهران بود. همچنین حضور زنان محجبه در این رفراندوم بزرگ، چشم‌گیر بود، و قطعنامه ۱۷ ماده‌ای قرائت شد، که در آن بر رهبری امام خمینی و برقراری حکومت اسلامی و اجرای عدالت تأکید گردید. اخبار این راهپیمایی که در صدر اخبار جهان قرار داشت، جهانیان را متوجه این مطلب کرد که مردم ایران رژیم سلطنتی را نمی‌خواهند. همچنین در شهر قم، انبوه کثیر مردم در حالی که عده‌ای از مدرسین و فضلای حوزه علمیه و آیت‌الله منتظری پیشاپیش آن‌ها در حرکت بودند، راهپیمایی کردند.»

اما روایتی دیگر که توسط روزنامه ایرانشهر در همان روزها منتشر شد، چنین است: «شکوه تظاهرات دوشنبه، عاشورا، چند برابر روز قبل بوده، بنا به گفته منابع صاحب صلاحیت، تعداد افراد شرکت کننده در آن تقریبا به ۲.۵ برابر روز تاسوعا می‌رسید و نزدیک به چهار میلیون نفر تخمین زده شده است.»

در این هفته‌نامه در ادامه نوشته شده است: «شط عظیمی از پرچم‌های سرخ و سیاه از پلاکاردها و عکس‌های شهدا و آرم مجاهدین در سرتاسر خیابان و میدان‌ها موج می‌زده. شعارها نسبت به گذشته صراحت بیشتری یافته بود تا آنجا که شعار «وای به روزی که مسلح شویم» از تمام شهر بلند بود. در این دو شبانه روز کارگران شرکت برق به ابتکار خود دست از اعتصاب کشیدند و تهران لحظه‌ای خاموشی به خود ندید.»

شعارهای عمده این روز بزرگ و تاریخی عبارت بود از‌:

«زیر بار ستم نمی‌کنیم زندگی، جان فدا می‌کنیم در ره آزادگی/ زیر و زبر می‌کنیم، سلطنت پهلوی/ مرگ بر این شاه!/ زندانی سیاسی آزاد باید گردد، این شاه آمریکایی اعدام باید گردد، حکومت اسلامی ایجاد باید گردد/ ازهاری بیچاره! این هم مگه نواره، نوار که پا نداره، نهضت ادامه داره.»

آیت‌الله خمینی فعلاً به ایران بازنمی‌گردد

خبرگزاری یونایتدپرس به نقل از یکی از نزدیکان امام خمینی اعلام کرد: «ایشان در نظر ندارند فعلاً به ایران بازگردند.»

شایعه‌های پراکنده در تهران حاکی از این بود که علت تعطیل بودن فرودگاه تهران در ۲۴ ساعت گذشته، ترس شاه از بازگشت ایشان به کشور بوده است.

کارشناسان معتقدند با ایجاد فشار بر حکومت ایران و تأثیر گسترده فضای آزاد فرانسه برای رهبری شرایط داخلی ایران که برای آیت‌الله خمینی در پاریس فراهم است، وی ترجیح داده است فعلاً از راه دور انقلاب را اداره کند.

اثری از اردشیر محصص: «.... چه کند با دل چون آتش ما، آتش تیر!» با الهام از عکس معروف تظاهرات چند ماه پیش تهران

هموطنان ریشو و چرکین

سفیر ایران در لندن در توصیف وقایع روز ۱۹ آذر ۵۷ چنین نوشت: «طبق گزارش بی‌بی‌سی، پانصد هزار تن با آرامش و مسالمت در خیابان‌های تهران مشغول راهپیمایی‌اند. مردم عکس‌های خمینی را با خود حمل می‌کنند و شعارهای ضد شاه می‌دهند. به گفته گزارشگر، تظاهر‌کنندگان بسیار خوب سازمان یافته‌اند.»

وی ادامه می‌دهد: «همان‌طور که قهوه‌ام را می‌خوردم و روزنامه‌ها را نگاه می‌کردم، صدای نرده‌های فلزی که از کامیون‌های پلیس پایین انداخته می‌شد به گوشم رسید و یادم آمد امروز بعد از ظهر جلو سفارت تظاهراتی صورت خواهد گرفت.»

راجی می‌نویسد: «نزدیک ساعت سه، حدود شش صد تا هشت صد نفر، اکثراً مردهای ریشو و چرکین، و به قول فرهاد «‌هموطنان کم اقبال‌تر و پر شپش‌تر»مان، از جلوی سفارت رد شدند، مشت‌هایشان را در هوا تکان دادند و در سردادن فریاد «مرگ بر شاه» بر یکدیگر سبقت جستند.»

تظاهرات مردم شهر کازرون /عکس: محمدعلی نحاسی

شورای سلطنت در وزارت خارجه آمریکا

به استناد اسناد منتشره پس از انقلاب، وزارت خارجه آمریکا که سرگرم بررسی شرایط و امکانات تشکیل شورای سلطنت در ایران است، درباره این موضوع طی تلگرافی به سفارتش در تهران با آن‌ها مشورت کرد.

همچنین برای هماهنگی این امر، از گروه‌هایی مثل کمیته ایرانی دفاع از حقوق بشر، کسب اطلاع شد. کمیته ایرانی دفاع از حقوق بشر، شامل گروهی از حقوقدانان و سیاستمداران نزدیک به جناح نهضت آزادی است.

درگیری نظامی در پادگان لویزان

چند تن از افسران ارتش در حالی که در پادگان لویزان تجمع کرده بودند، مورد هجوم چند تن از پرسنل انقلابی این پادگان قرار گرفتند. این حمله منجر به کشته شدن ۳۵ تن از سران گارد شاه گردید.

به نظر می‌رسد پیام آیت‌الله خمینی مبنی بر فرار سربازان از پادگان‌ها و فتوای علمای قم مبنی بر حرمت تیراندازی به مردم، جزو عوامل موثر بر چنین وقایعی است. از سوی دیگر خدایاری، استاندار همدان، توسط محسن مباشر کاشانی، سرباز وظیفه ترور شد.