دیه، قانونی که بهتر است اصلاح شود

محمد مصطفایی

در این بخش از سلسله برنامه‏ی «یک پرونده در عدلیه»، محمد مصطفایی به یکی از موارد قانونی دارای نقص می‏پردازد. مساله‏ی «دیه» در قانون ایران و یک پرونده از آن که موجب چهارده سال رنج زندان برای یک شهروند ایرانی شده است.

محمد مصطفایی: گاهی اوقات در کشورمان با حقایق تلخی روبرو می‏شویم که نمی‏توان تصمیم خاصی را در مورد آن‏ها در آن واحد گرفت و با حوادث تلخی مواجه هستیم.

سال گذشته مادری نزد من آمد که فرزندش بیش از چهارده سال، به دلیل عجز از پرداخت دیه، سال‏های جوانی خود را در گوشه‏ی زندان از دست داده بود.

موضوع از این قرار بود که در دی ماه سال ۱۳۶۹، حمید در نزاعی با یک پسر هیجده ساله، متهم به ایراد جرح با چاقو شده بود.

صدور قرار مجرمیت و کیفرخواست باعث می‏شود که دادگاه کیفری در آن زمان، این جوان را محاکمه و به پرداخت دیه محکوم کند.

بعد از محکومیت این جوان به پرداخت دیه، متاسفانه، چون نمی‏توانست مبلغ دیه را پرداخت کند، از آن‏جایی که قانون به محکوم‏له (بزه دیده) اجازه داده است، محکوم را بازداشت کند تا این مبلغ را بگیرد، متهم بازداشت می‏شود و بعد از اتمام محکومیت‏اش هم آن بازداشت ادامه پیدا می‏کند.

سال‏ها از این جریان می‏گذرد و پس از چهارده سال ما متوجه می‏شویم که این شخص در زندان است. از سوی دیگر، کسی هم که مجروح شده، جراحت‏اش بسیار عمیق بوده و قسمت‏هایی از بدنش فلج شده است.

درست است که هر کسی نسبت به جرمی که انجام می‏دهد، مستحق مجازاتی است، ولی مجازات باید با جرمی که انجام می‏شود، منطبق باشد.

اگر کسی به دلیل فقری که دارد، نمی‏تواند دیه‏ای را پرداخت کند، دولت باید به او کمک کند تا بتواند به جامعه بازگردد.

ولی در مورد این موضوع، چنین مساله‏ای مطابقت نکرد تا این که به ناچار، پس از گرفتن وکالت این شخص، «دعوی اعسار از پرداخت هزینه‏ی محکوم‏‏الیه» را تقدیم دادگاه کردیم و خوشبختانه، پس از مدتی نه چندان طولانی، دادگاه هم با توجه به این که این جوان چهارده سال در زندان بوده و نمی‏توانسته است این مبلغ را پرداخت کند، حکم به اعسار داد و توانستیم این شخص را از زندان نجات دهیم.

در این‏جا این سوال مطرح می‏شود که آیا بهتر نیست، دولت هزینه‏ی هنگفتی را که سال‏ها صرف نگهداری از یک مجرم فقیر در زندان می‏کند، برای جبران خسارتی که به مصدومی وارده شده، هزینه کند.

این موارد در کشور ما وجود دارد و هم‏اکنون نیز افرادی در زندان هستند که به دلیل عجز از پرداخت دیه، نمی‏توانند آزادی خود را به‏دست بیاورند و هم‏چنان محبوس هستند و نیاز به کمک دارند. کمکی که مردم و یا دولت بتوانند برای آن‏ها انجام بدهند.