تاریخ انتشار: ۱۲ فروردین ۱۳۸۸ • چاپ کنید    
تبین مواد اعلامیه جهانی حقوق بشر - ماده هفدهم

«مذهب، معمولاً انتخاب شخصی فرد نيست»

فرشید یدالهی

در ماده‏ی هیجده اعلامیه حقوق بشر آمده است:


«هر کس حق دارد از آزادی فکر، وجدان و مذهب، بهرمنده شود. این حق متضمن آزادی تغییر مذهب یا عقیده و ایمان است و نیز شامل تعلیمات مذهبی و اجرای مراسم دینی است. هر کس می‏تواند از این حقوق، به‏تنهایی یا به صورت جمعی‏، به طور خصوصی یا عمومی برخوردار باشد.»

همچنین در ماده نوزدهم گفته شده:

«هرکس حق آزادی عقیده و بیان دارد و این حق مستلزم آن است که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته و در کسب و دریافت اطلاعات و افکار و در اخذ و انتشار آن، به تمامی وسایل ممکن بیان، بدون ملاحظات مرزی، آزاد باشد.»

فرشید یدالهی، فعال مدنی و حقوق‏دان در مورد ماده‌ی هفدهم و ماده‏ی هیجده و نوزده اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر و نزدیکی این دو ماده با هم، توضیح می‏دهد.

Download it Here!

مطابق اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر و میثاق بین‏المللی مدنی و سیاسی که ایران از امضا کنندگان آن است و طبق ماده‏ی دوم و سوم این میثاق، ایران متعهد شده که این مواد و مقررات آن را در قوانین اساسی و عادی خود، اعمال کند (به عبارت دیگر، این میثاق در حکم قانون داخلی است)، هرکس حق آزادی فکر و وجدان و مذهب دارد.


آزادی ابراز مذهب یا معتقدات را نمی‏توان تابع محدودیت‏هایی نمود، مگر آن که، آن طور که به موجب قانون پیش‏بینی شده: «برای حمایت از امنیت، نظم، سلامت یا اخلاق عمومی یا حقوق و آزادی‏های اساسی دیگران، ضرورت داشته باشد.»

حق آزادی عقیده و بیان، هیچ مرز و محدودیتی جز خود حقوق بشر نمی‏شناسد. تنها مصادیقی که از موارد محدود شونده است، قوائدی مانند نازیسم یا همجنس‏گرایی است که آزادی‏های اخلاق عمومی و اساسی را تهدید می‏کند.

به عبارت دیگر، حتا عقیده‏ی باطل یا عقید‏ه‏ای که از نظر عمومی که اقلیت یا اکثریت هستند و حاکم یا غیر حاکم‏اند، باطل به‏شمار آید، همان اندازه آزاد است که سایر عقاید و مذاهب آزادند.

در واقع هیچ کس حق تحمیل عقیده یا ممنوعیت عقیده‏ای را برای دیگران ندارد.

وقتی در اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر و میثاق‏های بین‏المللی حقوق مدنی سیاسی، آزادی مذهب، وجدان، اعتقاد و… هم‏ردیف هم آمده است، بنابراین مذهب نه فقط مذاهب سنتی یا توحیدی‏ است، بلکه هرنوع اعتقاد، و آزادی وجدان است. آزادی وجدان هم یعنی آزادی باور.

این آزادی‏ها هم در اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر و هم در میثاق‏های بین‏المللی آمده است.

علاوه بر آن، یک عهدنامه‏ی بین‏المللی تحت عنوان «عهدنامه‏ی بین‏المللی رفع هرگونه تبعیض نژادی» وجود دارد و در ملحقاتی که بعد صورت گرفته، تبعیض قومی و عدم مدارای مذهبی هم اضافه شده است.

به خاطر همین هم، یک گزارش‏گر ویژه‏ی سازمان ملل هست که در مورد هر سه موضوع، یعنی آزادی مذهب و اعتقاد و عدم هرگونه تبعیض قومی، مذهبی و نژادی گزارش تهیه می‏کند.

ایران، قبل از روی کار آمدن رژیم جمهوری اسلامی، به این عهدنامه پیوسته است. به همین خاطر، گزارش‏گر‏هایی که در ارتباط با اجرای آن عهدنامه از طرف کمیساریا یا کمیسیون حقوق بشر انجام وظیفه می‏کنند، در مورد وضعیت این آزادی‏ها، چگونگی تبعیض یا عدم تبعیض مذهبی و قومی در ایران خیلی حساسیت نشان می‏دهند.

از قضا، هردو گزارش‏گر مسلمان هستند؛ آقای عبدالفتاح آموزاز تونس و خانم اسما جهانگیر که پاکستانی است.
در آخرین گزارشی که خانم اسما جهانگیر می‌دهد، نسبت به وضعیت اقلیت‌های مذهبی در ایران، به‏ويژه دراویش، فوق‌العاده احساس نگرانی می‌کند.

در قطعنامه‌ی آخرین اجلاس کمیته‌ی ناظر بر این عهدنامه که در تابستان ۲۰۰۳ تشکیل شد، آمده است: «جمهوری اسلامی و کشور ایران باید مفاد عهدنامه را مورد رعایت قرار بدهد، تعهدات خودش را انجام بدهد و دست از ایجاد محدودیت‌ها برای اقلیت‌های مذهبی بکشد.»

ولی می‌بینیم که پس از نزدیک به شش سال نه فقط جمهوری اسلامی تجدید نظری در سیاست سرکوب و ایجاد محدودیت برای اقلیت‌های مذهبی نکرده، که در مورد اقلیت‌های مذهبی به قول خودشان، شناخته‌شده‌تر عمل می‌کنند و حتا در مورد دراویش گنابادی وضعیت بدتر هم شده است. نمونه‌ی اخیر آن بازداشت‏های وسیعی است که صورت گرفته.

از این رو، گزارش‏گر ویژه‏ی سازمان ملل هم در باره‏ی وضعیت اقلیت‏های مذهبی در ایران و عدم وجود مدارای مذهبی در جمهوری اسلامی، اظهار نگرانی می‏کند.

نظام بین‏الملل حقوق بشر در مورد آزادی مذهب دارای پیشینه‏ای طولانی و پیچیده در سطوح داخلی، منطقه‏ای و بین‏المللی است. به طور مشخص، می‏توان سه دوره را از یک‏دیگر تفکیک کرد:

در دوره‏ی نخست، حمایت از اقلیت‏های مذهبی مطرح بود
در دوره‏ی دوم، حمایت از حقوق فردی و اصل عدم تعقیب بر اساس مذهب

و در دوره‏ی سوم، مباحث مربوط به چالش‏های نوین در باره‏ی اجرای کامل مذهب طرح بود.

تعداد اسنادی که در آن‏ها به حق آزادی مذهب و ممنوعیت تبعیض بر اساس مذهب، تصریح شده، به حدی زیاد است که جمع‏آوری و بیان همه‏ی آن‏ها دشوار است.

اما، مهم‏ترین مواردی که در آن‏ها بر این امر تاکید شده، عبارتند از: ماده‏ی هیجده اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر، ماده‏ی هیجده میثاق بین‏المللی حقوق مدنی و سیاسی (۱۹۶۶ میلادی)، ماده‏ی پنج کنوانسیون بین‏المللی الغای تمامی اشکال تبعیض نژادی، قسمت ب، بند یک کنوانسیون یونسکو، علیه تبعیض در آموزش (۱۹۶۰ میلادی)، اعلامیه‏ی محو و الغای تمامی اشکال عدم مدارا و تبعیض بر اساس مذهب یا عقیده.

این موارد در زمره‏ی اسناد بین‏المللی هستند که در آن‏ها، به حق آزادی مذهب یا ممنوعیت تبعیض بر اساس مذهب تصریح شده است.

تاکنون هیچ معاهده‏ی الزام‏آوری، به طور خاص‏، در خصوص آزادی مذهب به ‏تصویب نرسیده و تنها یک اعلامیه، به طور خاص در این موضوع تصویب شده است.

در سطح منطقه‏ای نیز حق آزادی مذهب در بند یک ماده‏ی نود کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، ماده‏ی سه اعلامیه‏ی امریکایی حقوق و وظایف بشر، ماده‏ی هشت منشور آفریقایی حقوق بشر ملت‏ها و اسناد متعدد دیگر، تضمین شده است.

مطابق اسناد حقوق بشر، حق آزادی مذهب، حقی مطلق و در زمره‏ی حقوق غیرقابل انحراف است كه تحت شرايط و اوضاع و احوال نبايد به حال تعليق درآيد يا مورد تعرض قرار گيرد.

اما در حوزه‏ی بيرونی و جلوه‏ی خارجی، اين حق كه مربوط به حق اظهار مذهب می‌شود، حق آزادی مذهب مطلق نيست و دارای قيودات و شرايطی است.

از جمله محدوديت‏هايی كه براي آزادی اظهار مذهب به موجب قانون می‌توان در نظر گرفت، مربوط به حمايت از امنيت، نظم، سلامت يا اخلاق عمومی يا حقوق و آزادی‏های اساسی ديگران است كه البته اعمال چنين محدوديت‏هايی بايد ضروری باشد.

از آن‏جايی كه ميان آزادی مذهب، عقيده و فكر و وجدان ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و در بيشتر اسناد، اين حقوق و آزادی‏ها تحت يك عبارت گنجانده شده‌اند، لذا برداشت كلی از اين مجموعه حقوق، مستلزم مراجعه به واژگان مرتبط با آن‏ها است.

مهم‏ترين چالش‏هايی كه در خصوص حق آزادی مذهب از روی‏کرد نظام بين الملل حقوق بشر با ديدگاه اسلامی مطرح است، مربوط به مساله‏ی ارتداد و آزادی اظهار مذهب و به رسميت شناختن فرقه‌ها و مذاهب می‌باشد.
حقوق بشر، دفاع اشخاص ضعیف‏تر را در برابر اشخاصی که از موقعیت اجتماعی قوی‏تری برخوردار هستند، ایجاب می‏کند.

مثال بارز این مهم، اقلیت‏های مذهبی در یک کشور هستند. اين اختلاف مذهبی باعث خصومت بين اکثریت و اقليت می‏شود.

البته لازم به تذکر نيست که اقليت‏های مذهبی، بر اساس اقليت بودن‏شان در موقعيت ضعيف‏تری قرار دارند. اکثريت می‏توانند به‏راحتی آزادی مذهبی را از اقليت سلب کنند.

اين‏جاست که حقوق بشر آزادی مذهب را موجب شده و آن را در برابر مخالفين آن مذهب حفظ می‏کند.

در کشورهای متعصب مذهبی، اين اصل به‏طور بارزتری ديده می‏شود. در چنين کشورهائی حقوق بشر را نسبت به اقليت‏ها کاسته يا به‏طورکلی در نظر نمی‏گيرند. اين‏جاست که اين اقليت‏ها قيمت گزافی را مانند حتا جان‏شان می پردازند.

با کمال تاسف نمونه بارز اين نکته، دراویش گنابادی در ايران هستند. اديان ديگری نيز مانند کليميان، مسيحيان، زرتشتيان و اهل تسننن در کشورمان ايران، به همان نحو شبيه دراویش، حق آن‏ها نیز روزبه‏روز پايمال شده وتعداد زيادی از آن‏ها با کمال تاسف در زندان‏ها اسیرند.

نمونه‏های دردناکی از نقض حقوق بشر در ایران وجود دارد. ميهن ما ايران که در زمان کوروش بزرگ، خود پايه‏گذار حقوق بشربوده، امروز متاسفانه، در صدر کشورهائی است که نقض حقوق بشر در آن يک موضوع عادی و پيش پا افتاده به‏شمار می‏رود. آزادی مذهب معنا و مفهومی جز خلاف مشروعيت ندارد. واقعا که این وضعیت اسفناک است.

مذهب انتخاب شخصی فرد نيست. بلکه اکتسابی است که نسل به نسل دست به دست می‏شود. چرا انسان‏ها باید قيمت گزافی بابت اين مساله بپردازند؟ دين مانند ماهيت جنسی انسان است که تحت اختيار و انتخاب شخص نيست.

ظلم و ستم به افراد به خاطر عقيده و باور و يا انديشه‏ی آن‏ها، چيزی جز جهل و نادانی قربانی‏های اصلی سلب آزادی مذهب درايران، از جمله بهائیان، دارویش و اهل تسنن هستند.

جالب اين‏که بعد از بهائيان، دراویش گنابادی و اهل تسنن مورد مخالفت رژيم مذهبی ايران واقع می‏شوند. در صورتی که در قرآن ذکر شده که آزادی مذاهب از ملزومات است.

تعصبات بی‏جا، کمیِ آگاهی وبينش، دوری از فرهنگ و تلقين پذيری برخی ازاشخاص که معتقد به افکارکهنه هستند، زندگی را به مشاجره، ستيزه جویی، کينه توزی و بدختی سوق می‏دهد.

پيامبران روی‏هم‏رفته خود انسان بودند. چنان‏چه امروز زنده بودند و شاهد اين همه جنايات و حق کشی می‏شدند، به احتمال زياد از پيامبری دست می کشيدند.

امیدوارم، ما انسان‏ها درها را به روی هم بگشاییم و دنيایی مدرن و عاری از هرگونه عقب ماندگی و افکار کهنه و منسوخ بسازیم.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

هر گونه نگرانی و نا حوشنودی در برابر بی دادگریی و خشونت و ناشکیبائی و بی مهری آدمها و تلاش برای کاستن رنج و درد مظلومان و مبارزه با ظالمان و سخن گفتن و نوشتن و کوشیدن برای شکستن رابطه ظلم و گستردن پهنه داد ، ستودنی و مایه حوشنودی و دلگرمی ست . ولی با آقای فرشید یدالهی موافق نیستم وقتی چنین می گویند :

"مذهب انتخاب شخصی فرد نيست. بلکه اکتسابی است که نسل به نسل دست به دست می‏شود. چرا انسان‏ها باید قيمت گزافی بابت اين مساله بپردازند؟ دين مانند ماهيت جنسی انسان است که تحت اختيار و انتخاب شخص نيست."
چون می دانم که دین یک موصوع تحقیقی ست و نه تقلیدی و توارثی (دین مانند ماهیت جنسی انسان است !! ؟)
من شکی ندارم که مثلا 1600 سال پیش حتی یک مسلمان وجود نداشته . همین طور مثلا در 2500 سال پیش حتی یک مسیحی . اگر دین تحت اختیار و انتخاب شخص نیست چطور بیش از 20000 بابی و بهائی که همه پیش ار آن یا مسلمان یا زرتشتی و یا کلیمی بودند آمدند به آئین جدید گرویدند و با اختیار خود جان خود را فدا کردند و سر تسلیم در برابر جهلای معروف به علم فرود نیاوردند .البته همیشه گفتند که دین موضوع توارثی و تقلیدی ست و نه تحقیقی به همین خاطر عیسی مسیح را به سلیب کشیدند و باب را تیرباران و بودا و بهاءالله را تبعید از وطن مالوف .

-- بدون نام ، Apr 5, 2009

"حق آزادی عقیده و بیان، هیچ مرز و محدودیتی جز خود حقوق بشر نمی‏شناسد. تنها مصادیقی که از موارد محدود شونده است، قوائدی مانند نازیسم یا همجنس‏گرایی است که آزادی‏های اخلاق عمومی و اساسی را تهدید می‏کند."

من واقعا به مردم ایران بابت داشتن چنین مدافعان حقوق بشری تبریک می گم!!!

جناب آقای یدالهی... یکی از موارد نقض حقوق بشر در ایران، همین محدود کردن آزادی همجنس گرایان است. آزادی آنها به هیچ وجه تهدید کننده اخلاق عمومی و اساسی، آن طور که شما ادعا کردید، نیست.

اگر شما اعتقادی به همجنس گرایی ندارید یا حتی با آن مخالفید، این حق را برای شما ایجاد نمی کند که آنرا مذموم بشمارید.

یکی از اصول اساسی حقوق بشر، از دیدگاه من، احترام به حقوق تک تک انسانهاست، بدون در نظر گرفتن آنکه با تفکرات ما سازگار است یا نه.

به امید روزی که شاه اجرای یک به یک بندهای اعلامیه حقوق بشر توسط تک تک انسانها باشیم!

-- احسان ، Apr 6, 2009

نظر بدهید

(نظر شما پس از تایید دبیر وب‌سایت منتشر می‌شود.)
-لطفا به زبان فارسی کامنت بگذارید.
برای نوشتن به زبان فارسی می توانید از ادیتور زمانه استفاده کنید.
-کامنتهایی که حاوی اتهام، توهین و یا حمله شخصی باشد هرز محسوب می شود و منتشر نخواهد شد.


(نشانی ایمیل‌تان نزد ما مانده، منتشر نمی‌شود)