فقه اسلامی و حقوق زنان

سراج‌الدین میردامادی

در ادامه‏ی کار دومین کنفرانس «شورای جهانی فقه اسلامی» در استانبول، موضوع فقه اسلامی و حقوق زنان، به بحث و گفت‏گو میان فقها و اندیشمندان اسلامی گذاشته شد.

ابتدا از آیت‏الله سید ابوالقاسم دیباجی، دبیرکل این شورا، پرسیدم: چرا برای بحث و گفت‏گو در باره‏ی حقوق زنان، هیچ زنی در کنفرانس حضور نداشت؟

این مساله مطرح شد. منتها، متاسفانه ظرفیت ما بسیار محدود بود. محل و زمانی که برای کنفرانس انتخاب کرده بودیم، ما را در این زمینه، محدود کرد. از سه چها‏ر تا از خانم‏ها دعوت کرده بودیم. اما وقتی دیدیم با هیچ‏کدام از آن‏ها نتوانستیم در مورد زمان کنفرانس به تفاهم برسیم، دیگر موضوع را دنبال نکردیم. ولی حتماً در مراحل بعدی، این کار را خواهیم کرد.

ما در این کنفرانس فقط یک محور نداشتیم. بله، اگر فقط در مورد حقوق زن بود، بدون تردید تا افرادی را از خانم‏ها برای مشارکت پیدا نمی‏کردیم، محال بود که اصلا کنفرانس تشکیل شود. اما این یکی از محورهای بحث بود.

آیا تصمیم دارید در جلسات بعدی‏تان، از خانم‏ها دعوت کنید؟

صد درصد از خانم‏ها دعوت می‏کنیم. از افکار آن‏ها استفاده می‏کنیم. بارها گفته‏ام، الان هم می‏گویم که نصف بیشتر جمعیت کره‏ی زمین را خانم‏ها تشکیل می‏دهند و اگر یک روز آن‏ها دست از کار بکشند، در دنیا که امروز تبدیل به یک دهکده‏ی کوچک شده، همه چیز متوقف می‏شود و از کار می‏افتد.

کنفرانس شورای جهانی فقه اسلامی

در جریان بحث فقه اسلامی و حقوق زنان، دکتر فاضل الافی، استاد اسلام‌شناس اهل سنت از پاریس، به انتقاد از مساله‌ی ازدواج موقت در فقه شیعه پرداخت و آن را ناقض حقوق زنان دانست. از حجت‌الاسلام سید عبدالصاحب خویی، فرزند مرحوم آیت‌الله خویی و مدیر موسسه‌ی امام الخویی در لندن، نظر ایشان را در این خصوص جویا شدم.

ایشان انتقادی داشت البته به صورت انتقاد نبود، بلکه عنوان کرد من آگاهی ندارم و این‌طور گفته می‌شود و این ناقض حقوق زن است.

تعداد زیادی از روحانیون و اساتید شیعه مذهب، پاسخ این مسأله را دادند که: اولاً این مسأله ثابت است. چون یک عقد است و اصولاً متأسفانه، اهل سنت معنای عقد موقت را درست نفهمیده‌اند. شرایط و ضوابط عقد موقت را هم نفهمیده‌اند.

فرق بین ازدواج و زنا چیست؟ چیزی که ازدواج را حلال و زنا را حرام می‌کند ، فقط عقد است. توافقی بین زن و مرد، با ضوابط و شرایطی که شرع مشخص کرده است.

همان استادی که انتقاد کرده بود، تصور خودش را از عقد و ازدواج بیان می‌کرد. ایشان می‏گفت: «تصور من این است که عقد و ازدواج یک امر دایمی است.»

در صورتی که اگر این‌گونه بود، طلاق نباید وجود می‌داشت. طلاق خلاف گفته‌ی ایشان را می‌رساند. عقد ازدواج، عقدی است بین زن و مرد. طلاق این عقد را فسخ می‌کند. تنها فرقی که ازدواج موقت با عقد دایم دارد، این است که در آن مدت تعیین می‌شود.

خود آقایان اهل تسنن همین عقد را با عنوان «عقد به شرط طلاق» دارند که از ابتدا تعیین می‌کنند مثلاً، یک ماه دیگر، بیست یا ده روز دیگر طلاق می‌گیریم و زن و مرد با طلاق جدا می‌شوند.

تصور آقایان اهل سنت این است که ازدواج موقت، ازدواجی است برای خوش‏گذرانی، تابع هیچ ضابطه‌ای نیست و هیچ شرایطی ندارد. در صورتی که مهم‌ترین شرطی که دارد، شرط عدّه است. یعنی هیچ تفاوتی با آن نمی‌کند.

اگر در این عقد فرزندی به دنیا آمد، فرزند زن و شوهر است و تمام شرایط ازدواج دایم را دارد. تنها فرقی که دارد این است که در ازدواج موقت، مدت تعیین می‌شود و زن در این عقد حق نفقه ندارد.

فقط همین دو فرق را با ازدواج دایم دارد که به تفصیل بحث شد و به استناد آیات قرآنی، این عقد ثابت است.
این عقد و ازدواج در زمان پیغمبر اکرم (ص) بوده، در زمان خلیفه‌ی اول و در مدتی از دوره‌ی خلافت خلیفه‌ی دوم هم بوده است. بعد نص صریح دارد که خود خلیفه‏ی دوم این عقد را تحریم کرده است.

حجت‌الاسلام سید عبدالصاحب خویی

احساس می‌شد این کنفرانس به نوعی ، کنفرانس اتحاد و هم‏دلی بین شیعیان و سنی‌های عراق هم هست. چطور شد که این کنفرانس به این سمت رفت که روحانیون شیعه و سنی عراقی اکثریت را داشته باشند و چطور شد که بحث عراق بیشتر مطرح شد؟

البته، اکثریت را نداشتند.

ولی به نسبت جاهای دیگر بیشتر بودند.

به نسبت جاهای دیگر بیشتر بودند و یکی از دلایلش این بود که حوزه‌های علمیه (حوزه‌های علمیه‌ی شیعه)، حوزه‌‌های علمیه‌ی نجف و قم یا ایران و عراق هستند. طبیعی است که روحانیون شیعه یا باید از نجف بیایند یا از قم.

البته از قم هم دعوت شده بودند. متأسفانه، شاید شرایط‏ یا وقت‏شان مناسب نبوده که از قم نیامده بودند. اما از عراق بیشتر آمده بودند. از لبنان هم تعداد زیادی در این کنفرانس حضور داشتند.

خود مساله‌ی اختلاف شیعه و سنی نوعاً، در این کنفرانس‌ها طرح می‌شود و این کنفرانس‏ها وسیله‌ای است برای نزدیکی بین شیعیان و سنی‌ها و ارایه‌ی راه‏کارهایی برای نزدیک کردن گروه‌ها و عموم طبقات شیعه و سنی.


در رابطه با علما ، خوشبختانه، این اختلاف بارز نیست. چون به شرایط آگاه هستند و تلاش می‌کنند مردم را به هم نزدیک بکنند و عقل را بر عواطف غلبه بدهند. متأسفانه در عموم مردم عاطفه و احساسات بیشتر غلبه دارد.



الحمدالله کنفرانس، کنفرانس موفقی بود. آقایان علما و اساتید دانشگاه‌ها و حوزه‌ها، اعم از شیعه و سنی، هم‏دل با هم و یک زبان، مسایل را از دیدگاه اسلام بررسی می‏کردند و نه از دیدگاه مذاهب سنی و شیعی.

همان‌طور که ملاحظه کردید، یکی از آقایان فارسی ‌زبان، اصطلاحاً، مساله‌ای را عنوان کرد که قصدش غربی‌ها بود. منتها در بیان، این‌گونه تصور می‌شد که برعلیه سنی‌ها گفته شده است. اما خود آن‌ها و رییس جلسه که رییس دانشکده‌ی شریعت اسلامی دمشق بود، مساله را متوجه شد و فوراً توضیح داد که آقایان اهل سنتی که نشسته‌اند از گفته‌ی ایشان ناراحت نشوند.

الحمدالله، نتیجه‏ی بسیار خوب این کنفرانس‏ها، همین ایجاد علاقه و محبت بین علما و اشخاصی است که در جوامع اسلامی موثر هستند. صرفنظر از مسایل علمی که بحث و بررسی می‌شود، علما از واقعیت‌‏ها یا مسایلی که علیه مذاهب دیگر گفته می‌شود، آگاه می‌شوند.

از زبان خودشان می‌شنوند، حالا از دیدگاه‏شان، چه درست و چه غلط باشد، همه مناقشه و بررسی می‌شود و نتایج خوبی دارد.