فقه اسلامی و حقوق زنان

سید سراج‌الدین میردامادی

در ادامه‌ی کار دومین کنفرانس شورای جهانی فقه اسلامی در استانبول، موضوع فقه اسلامی و حقوق زنان به بحث و گفت‌ و گو میان فقها و اندیشمندان اسلامی گذاشته شد.

در همین رابطه با سید ابوالقاسم دیباجی، دبیر کل این شورا و حجت‌الاسلام سید عبدالصاحب خویی گفت و گو کرده‌ام.

ابتدا از چرا سید ابوالقاسم دیباجی می‌پرسم، برای بحث و گفت و گو درباره‌ی حقوق زنان هیچ زنی در کنفرانس حضور نداشت؟

این مسأله مطرح شد. منتها متأسفانه ظرفیت ما برای این مسأله بسیار محدود بود و جا و زمانی که انتخاب کرده بودیم این اجازه را به ما نداد.

از سه چهار نفر از خانم‌ها دعوت کرده بودیم ولی نتوانستیم با هیچ کدام از این افراد بر سر زمان به تفاهم برسیم. متأسفانه موضوع را دنبال نکردیم. ولی حتماً در مراحل بعدی این امکان فراهم می‌شود.

در این کنفرانس یک محور نداشتیم. اگر کنفرانس فقط راجع به حقوق زن بود، بدون تردید تا افرادی را از خانم‌ها برای مشارکت پیدا نمی‌کردیم محال بود که کنفرانس تشکیل شود. اما این یکی از محورهای بحث بود.

آیا تصمیم دارید در جلسات بعدی از خانم‌ها دعوت بکنید؟

صددرصد از خانم‌ها دعوت می‌کنیم و از افکار آن‌ها استفاده می‌کنیم. بارها گفته‌ام و الان هم می‌گویم که نصف بیشتر جمعیت کره‌ی زمین را خانم‌ها تشکیل می‌دهند و اگر این‌ها در دنیا یک روز دست از کار بکشند‌، همه چیز متوقف می‌شود و از کار می‌افتد‌، دنیا تبدیل به یک دهکده‌ی کوچک شده است.

حجت‌الاسلام سید عبدالصاحب خویی

در جریان بحث فقه اسلامی و حقوق زنان، دکتر فاضل الافی، استاد اسلام‌شناس اهل سنت از پاریس به انتقاد از مسأله‌ی ازدواج موقت در فقه شیعه پرداخت و آن را ناقض حقوق زنان دانست.

از حجت‌الاسلام سید عبدالصاحب خویی، فرزند مرحوم آیت‌الله خویی و مدیر موسسه‌ی امام الخویی در لندن نظر ایشان را در این خصوص جویا شدم.

ایشان انتقادی داشت البته عنوان کرد من آگاهی ندارم و این‌گونه گفته می‌شود و این ناقض حقوق زن است. تعداد زیادی از روحانیون و اساتید مذهب شیعه پاسخ این مسأله را دادند که اولاً این مسأله ثابت است. چون یک عقد است و اصولاً متأسفانه اهل سنت درست معنای عقد موقت را نفهمیده‌اند. شرایط و ضوابط عقد موقت را هم نفهمیده‌اند.

فرق بین ازدواج و زنا چیست؟ چیزی که ازدواج را حلال می‌کند و زنا را حرام، فقط عقد است. توافقی بین زن و مرد با ضوابط و شرایطی که شرع مشخص کرده است. همان استادی که انتقاد کرده بود، تصور خودش را از عقد و ازدواج بیان می‌کرد؛ که تصور من این است که عقد و ازدواج یک امر دایمی است.

در صورتی که اگر این‌گونه بود طلاق نباید وجود می‌داشت. طلاق خلاف گفته‌ی ایشان را می‌رساند. عقد ازدواج عقدی بین زن و مرد است. طلاق این عقد را فسخ می‌کند. تنها فرقی که ازدواج موقت با عقد دایم دارد این است که در آن مدت تعیین می‌شود.

خود آقایان اهل تسنن همین عقد را با عنوان «عقد به شرط طلاق» دارند که از ابتدا تعیین می‌کنند مثلاً یک ماه دیگر، ۲۰ روز دیگر، ۱۰ روز دیگر طلاق می‌گیریم و زن و مرد با طلاق جدا می‌شوند.

تصور آقایان اهل سنت این است که ازدواج موقت ازدواجی برای خوشگذرانی است و تابع هیچ ضابطه‌ای نیست و هیچ شرایطی ندارد. در صورتی که مهم‌ترین شرطی که دارد شرط عدّه است. یعنی هیچ تفاوتی با آن نمی‌کند.

اگر در این عقد فرزندی به دنیا آمد، فرزند زن و شوهر است و تمام شرایط ازدواج دایم را دارد. عرض کردم تنها فرقی که دارد این است که در ازدواج موقت مدت تعیین می‌شود و زن در این عقد حق نفقه ندارد.

فقط همین دو فرق را با ازدواج دایم دارد که به تفصیل بحث شد و به استناد آیات قرآنی این عقد ثابت است. این عقد و ازدواج در زمان پیغمبر اکرم (صلی‌‌الله علیه و آله سلم‌)‌، خلیفه‌ی اول و در مدتی از دوره‌ی خلافت خلیفه‌ی دوم بوده است. نص صریح دارد که خلیفه‌ی دوم این عقد را تحریم کرده است.

احساس می‌شد که به نوعی این کنفرانس کنفرانس اتحاد و همدلی بین شیعیان و سنی‌های عراق هم هست. چگونه این کنفرانس به این سمت رفت که بیشتر روحانیون شیعه و سنی عراقی اکثریت را داشته باشند و چطور شد که بحث عراق بیشتر مطرح شد؟

البته اکثریت را نداشتند.

به نسبت جاهای دیگر بیشتر بودند.

بله، به نسبت جاهای دیگر بیشتر بودند. یکی از دلایلش این بود که در رابطه با فعالیت حوزه‌های علمیه، حوزه‌‌ی علمیه‌ی نجف و قم مطرح هستند. (‌منظورم حوزه‌های علمیه‌ی شیعه است) طبیعی است که روحانیون شیعه یا باید از نجف بیایند یا از قم.

البته از قم هم دعوت شده بودند که متأسفانه شاید شرایط یا وقت مناسب نبوده و از قم نیامده بودند. اما از عراق بیشتر آمده بودند. از لبنان هم تعداد زیادی حضور پیدا کرده بودند. مسأله‌ی اختلاف شیعه و سنی نوعاً در این کنفرانس‌ها مطرح می‌شود.

این کنفرانس‌ها وسیله‌ای برای نزدیکی بین شیعیان و سنی‌ها و ارایه‌ی راهکارهایی برای نزدیک کردن گروه‌ها و عموم طبقات شیعه و سنی است. در رابطه با علما خوشبختانه این اختلاف بارز نیست. چون به شرایط آگاه هستند و تلاش می‌کنند مردم را به هم نزدیک بکنند و عقل را بر عواطف غلبه بدهند.

متأسفانه در عموم مردم بیشتر عاطفه و احساسات غلبه دارد. و الحمدالله کنفرانس، کنفرانس موفقی بود. آقایان علما و اساتید دانشگاه‌ها و حوزه‌ها اعم از شیعه و سنی همدل با هم و یک زبان مسایل را از دیدگاه اسلام نه از دیدگاه مذهب سنی و شیعه بررسی می‌کردند.

همان‌طور که ملاحظه کردید یکی از آقایان فارسی‌زبان مسأله‌ای را عنوان کرد که قصدش غربی‌ها بودند. اما در بیان این‌گونه تصور می‌شد که علیه سنی‌ها گفته شده است. اما خود آن‌ها و رییس جلسه که رییس دانشکده‌ی شریعت اسلامی دمشق بود مسأله را متوجه شد و فوراً توضیح داد که آقایان اهل سنتی که نشسته‌اند از گفته‌ی ایشان ناراحت نشوند.

الحمدالله نتیجه‌ی بسیار خوبی که این کنفرانس‌ها دارد همین ایجاد علاقه و محبت بین علما و اشخاص موثر است. در جوامع اسلامی، صرفنظر از مسایل علمی بحث و بررسی می‌شود و علما از واقعیت‌ها آگاه می‌شوند.

یا از مسایلی که علیه مذاهب دیگر گفته می‌شود از زبان خودشان می‌شنوند. حالا چه درست و چه غلط باشد، همه مناقشه و بررسی می‌شود و نتایج خوبی دارد.