معرفی شبکه فعالین حقوق بشر

سید سراج‌الدین میردامادی

شبکه فعالین ایرانی دفاع از حقوق بشر در اروپا و آمریکای شمالی، یکی از مجموعه‌هایی است که در فرآیند دفاع از حقوق بشر در ایران نقش مهمی را بر عهده دارد.

ابتدا از حسین ماهوتیها، هماهنگ‌کننده این شبکه مقیم کانادا پرسیدم فلسفه وجودی تشکیل یک شبکه از تعدادی انجمن‌های حقوق بشری ایرانی مقیم خارج از ایران چه بوده و از چه زمانی این شبکه آغاز به کار و فعالیت نموده است؟

شبکه فعالین ایرانی دفاع از حقوق بشر در اروپا و آمریکای شمالی از سال ۲۰۰۱ شروع به کار کرد. در ابتدا اعتراضاتی از طریق نهادهای شهروندی در اروپا و آمریکای شمالی به نقض حقوق بشر در ایران انجام می‌شد و با توجه حجم وسیع نقض حقوق بشر در ایران و وضعیت خطیری که ایران در این زمینه داشت، به جای دوباره‌کاری و نظر به این‌که نیروها کم و محدود بود، به این فکر افتادیم که با هماهنگ کردن تعدادی از این نهادهای حقوق بشری، بتوانیم تأثیر بیشتری بر روند دفاع از حقوق بشر درایران بگذاریم. این فلسفه وجودی ما و جرقه اولیه بود.

در ادامه این تفکر ما به این نتیجه رسیده بودیم که اخبار نقض حقوق بشر از ایران می‌رسد، اگر بخواهیم مثال بزنیم از درخت خبر می‌آید، اما تصویری از جنگل ارائه نمی‌شود و به خاطر این و با توجه به این‌که دیگر نظارتی هم در خصوص وضعیت حقوق بشر صورت نمی‌گرفت و نظارت سازمان ملل هم برداشته شده بود و ناظر ویژه ای نبود، یک تصویری هرچند ناقص از وضعیت حقوق بشر در ایران ارائه بدهیم؛ برای اینکه تحلیل و وضعیت‌شناسی حقوق بشر در ایران کمک می‌کرد به این‌که چه ما و چه دیگران، روش‌های مناسبی برای دفاع از حقوق بشر در ایران اتخاذ نماییم.

روند ما را به این‌جا رساند که با توجه به گزارش‌هایی که هر ماهه بیرون می‌دهیم، به این نتیجه رسیدیم که نقض حقوق بشر در ایران گسترده مستمر و برنامه‌ریزی‌شده است و بر این اساس باید راه حل را جست.

وضعیت حقوق بشر به این شکل نبوده است که یک کارمند یا یک مقام حکومتی نقض حقوق بشر کرده باشد؛ خیر این برنامه‌ریزی‌شده است و می‌بینیم که بعد از هشت سال، این امر به ثبوت رسیده و در آن شکی نیست؛ بخصوص در مورد وقایعی که در این صد روز گذشته اتفاق افتاده است، بیشتر آشکار شده که نقض حقوق بشر در چه ابعاد گسترده‌ای است.

به علاوه که ما یک نقش دیگری هم برای خودمان می‌دانیم و آن هم اعتراض مستمری که هر سال در قالب تجمعی در ژنو ابراز می‌شد و ما خواهان یک نظارت مستمر بر وضعیت حقوق بشر در ایران بودیم و بر این باور بودیم که حقوق بشر بدون امر نظارت اصلاً جدی تلقی نمی‌شود و برای این‌که حقوق بشر در ایران جدی تلقی شود، یک ناظر بین‌المللی غیر دولتی لازم است و این از جمله تقاضاهای ثابت ما در این هشت سال بود.

چند انجمن حقوق بشری عضو این شبکه هستند و در کدام کشورها فعالیت می‌کنند؟

انجمن‌ها در اروپا و آمریکای شمالی در کشورهای کانادا، آمریکا، فرانسه، هلند، ایتالیا، سوئد، آلمان، سوئیس و نروژ هستند که علاوه بر این انجمن‌ها که خودشان مستقل هستند و در کنار کار خودشان، حول آن رئوسی که عرض کردم در شبکه همکاری می‌کنند، بسیاری از منفردین و سایر انجمن‌های غیر عضو هم در شبکه بوده و هستند که در بسیاری فعالیت‌های شبکه همکاری داشته‌اند و این کارهایی که طی این هشت سال - قریب ۹ سال - تحت عنوان شبکه فعالین انجام شده، با همکاری همه این نهادها و انجمن‌ها و عزیزان منفرد بوده است.

الان ۱۵ انجمن عضو شبکه هستند و با هم همکاری می‌کنند و در تلاش هستند تا وضعیت حقوق بشر در ایران را مرتباً پیگیری نمایند.

رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی، انجمن‌ها و نهادهای حامی حقوق بشر در خارج از کشور را متهم به سیاسی‌کاری و انجام فعالیت‌های سیاسی تحت پوشش فعالیت‌های حقوق بشر می‌دانند. نظر شما در این خصوص چیست؟

ما هنگام شروع به کار شبکه به این مسأله حساس بودیم و چند معیار برای کار حقوق بشری در بین خودمان قرار دادیم. یکی استقلال از پوزسیون و اپوزسیون بود و نمی‌خواستیم پیاده‌نظام این یا آن دسته یا گروه سیاسی باشیم. برای ما کار حقوق بشری استراتژی و هدف ما بوده و هست و اگر حتی حاکمان جمهوری اسلامی که این ادعا را می‌کنند، فضا را به گونه ای نمایند که حقوق بشر را رعایت بکنند، خواه ناخواه تصادمی پیش نمی‌آید.

ولی اگر انتقادی هست و بیش از انتقاد، این جنایات را پیگیری می‌کنیم، به خاطر این است که همان طور که عرض کردم، حاکمان ایران مستمر و گسترده حقوق بشر را نقض می‌کنند و ما در این هشت سال، کارنامه عملی‌مان موجود است و در خصوص دیگران نمی‌توانیم صحبت کنیم. در مورد خودمان هر سال ۱۲ شماره گزارش داده‌ایم؛ به علاوه گزارش‌های ویژه و اطلاعیه‌ها و متن‌هایی که انتشار داده‌ایم.

اگر در این مدت می‌خواستیم سیاسی‌کاری داشته باشیم، فکر کنم با توجه به شناختی که از جمهوری اسلامی و نهادهای سرکوب داریم، تا به حال پرونده‌سازی کرده بودند و آن را انتشار داده بودند. اما فکر نمی‌کنم حتی بتوانند کوچک‌ترین مسأله‌ای در کارنامه ما پیدا کنند که ما سیاسی‌کاری کرده‌ایم.

اصغر برزو

در ادامه از آقای اصغر برزو، مقیم سوئد و یکی از تدوین‌گران گزارش ماهانه نقض حقوق بشر در ایران که از سوی این شبکه تهیه می‌شود، پرسیدم هدف از انتشار این گزارش‌های ماهانه چیست؛ از چه منابعی برای تهیه آن‌ها استفاده می‌شود و چه مدت از شروع به کار انتشار این گزارش‌ها می‌گذرد؟

گزارش‌ها هشت سال است که انتشار داده می‌شود. از بهمن‌ماه سال ۱۳۸۰ گزارش‌های نقض حقوق بشر تهیه و منتشر می‌شود. با توجه به نقض گسترده، مستمر و برنامه‌ریزی‌شده حقوق بشر در ایران، فعالین هم به این نتیجه رسیدند که باید به صورت سیستماتیک، نقض حقوق بشر را در ایران پیگیری کنند.

برای نمونه طی چهار سال اخیر، یعنی طی مدت ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد، حدود ۱۰ هزار خبر در خصوص نقض حقوق بشر در ایران گردآوری شده است. البته برخی از خبرها خودشان حاوی ۱۰ تا ۲۰ مورد نقض حقوق بشر است.

مثلاً در یک خبر به عنوان نمونه در خبرگزاری فارس آمده بود که ۲۰ نفر در کرج اعدام شدند و این یک خبر به حساب می‌آید. پس هر خبری یک مورد نقض حقوق بشر نبوده است.

در مورد منابع خبری گزارش‌ها ما، روزنامه‌های کیهان، ایران و سایر روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های دارای مجوز وزارت ارشاد است و نهادهای حقوق بشری که در ایران فعال هستند؛ مثل کمیته گزارشگران حقوق بشر، مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، سازمان دفاع از حقوق بشر، انجمن دفاع از حقوق زندانیان سیاسی آذربایجان، کانون مدافعان حقوق بشر، کمیته دفاع از زندانیان سیاسی، انجمن دفاع از حقوق زندانیان و انجمن دفاع از آزادی مطبوعات.

ضمن انتشار گزارش‌های ماهانه، در سال پنج ویژه‌نامه به مناسبت روز جهانی زن، روز جهانی کارگر، روز جهانی آزادی مطبوعات و دهم اکتبر، روز جهانی مبارزه برای لغو اعدام و ۱۸ تیر، سالروز سرکوب دانشجویان از سوی شبکه فعالین منتشر می‌شود.

آیا این گزارش‌ها به زبان‌های دیگر هم انتشار داده می‌شود یا فقط در فضای سایت‌ها و رسانه‌های فارسی‌زبان منتشر می‌شوند؟

این گزارش‌ها به زبان‌های انگلیسی و آلمانی ترجمه می‌شدند و بر روی سایت‌های انگلیسی و آلمانی انتشار داده می‌شد که دوستان سوئیس و کانادا اینک ار ترجمه را انجام می‌دادند و طی یک سال اخیر با مشکلاتی که مواجه شدیم این کار ترجمه با وقفه مواجه شد.

آیا این گزارش‌های ماهانه و نیز گزارش‌های ویژه، آرشیو منظمی دارد و در اینترنت قابل دسترسی است؟

بله این گزارش‌ها در سایت‌های مختلف انتشار و سپس آرشیو می‌شود؛ بویژه در سایت کمیته دفاع از حقوق بشر در ایران - سوئد که من هم یکی از اعضای این کمیته هستم و این کمیته هم یکی از نهادهای عضو این شبکه فعالین است.

تمام این گزارش‌ها آرشیوشده موجود است و بقیه سایت‌هایی که در خصوص وضعیت حقوق بشر در ایران فعالیت دارند و به صورت جزوه هم چاپ و منتشر می‌شود و در اختیار برخی از نهادهای بین‌المللی و رادیوهای بین‌المللی هم قرار داده می‌شود.

طی این چند سالی که این گزارش‌ها را منتشر می‌کنید، فکر می‌کنید این کار چه تأثیری بر کاهش نقض حقوق بشر یا در راستای افشای نقض حقوق بشر در ایران داشته است؟

در رابطه با کاهش نقض حقوق بشر در ایران نقشی نداشته؛ اما در رابطه با این‌که توانسته‌ایم در خصوص نقض حقوق بشر در ایران یک آرشیو قابل دسترسی داشته باشیم، مفید بوده است.

قبلاً گفته می‌شد یک روزنامه‌ای توقیف شد یا کسی اعدام می‌شد یا دانشجویی دستگیر می‌شد؛ این‌ها به صورت موردی بود. اما الان کاملاً می‌شود مراجعه کرد و آرشیو کاملی از اعدام‌شدگان در این هشت سال اخیر، زنانی که حقوقشان تضییع شده است و از مطبوعات توقیف‌شده در اختیار داشت.

ما سعی کردیم در این مدت هشت ساله و نیز سال‌های قبل از آن یعنی از ۷۸-۷۷ که توقیف مطبوعات بسیار شدید بود، کلیه مطبوعات توقیف‌شده را تا آن جایی که ممکن بود، جمع‌آوری کنیم و یک آرشیو کاملی از موارد نقض حقوق بشر در حد امکان گردآوری و بخشی از آن نیز ترجمه شده است.

ما وظیفه خودمان را دیده‌بانی حقوق بشر می‌دانیم و در این راستا موارد نقض را به دست نهادهای بین‌المللی می‌رسانیم. قبلاً اکثر انتشارات ما ترجمه می‌شد؛ اما به دلیل مشکلات و کمبودهایی این کار متوقف شده است.

محمدرضا اسکندری

در انتهای این مجله حقوق بشر از آقای محمدرضا اسکندری، فعال حقوق بشر و عضو این شبکه مقیم هلند پرسیدم فعالیت‌های شبکه فعالین چه تأثیراتی در اقدامات دول اروپایی و بویژه دولت هلند در زمینه دفاع از حقوق بشر در ایران داشته است؟

کشورهای اروپایی همیشه دنبال منابعی هستند که بتوانند گزارش‌های سالانه خودشان را در رابطه با وضعیت حقوق بشر کشورهای خاورمیانه و به طور کلی آسیا و آفریقا انتشار بدهند. همان طوری که می‌دانید، گزارش‌هایی که فعالین حقوق بشر می‌دهند، گزارش‌هایی است که همه اسناد و مدارکی که به آن تکیه می‌شود، از داخل حکومت است؛ یعنی روزنامه هایی که در داخل انتشار داده می‌شود.به همین خاطر کشور هلند تلاش می‌کند برای گزارش‌ها سالانه خودش ازگزارش‌ها فعالین استفاده کند.

نمونه‌ای که ما داشتیم، در خصوص وضعیت ایرانیان هم‌جنس‌گرا، ایرانیانی که مسیحی شده‌اند و نیز اعدام جوانانی که زیر ۱۸ سال مرتکب جرم شده‌اند، بود. نمونه‌هایی داشتیم که از ما آمار و ارقامی در خصوص وضعیت حقوق بشر در ایران خواسته بودند و احساس ما این است که نه تنها هلند، بلکه بسیاری از کشورهای اروپایی برای اسناد و آمارهای ماهانه‌ای که ما می‌دهیم، ارزش قائل هستند.

تجربه نشان داده است که سازمان‌های مهم حقوق بشری برای اسناد و گزارش‌های فعالین ارزش قائل هستند و از آن‌ها استفاده می‌کنند. در واقع کلیه سازمان‌های حقوق بشری که بعد از انقلاب سال ۵۷ به وجود آمدند یا حتی قبل از آن بودند، به هیچ عنوان نتوانستند در طول این سال‌هایی که فعالین به صورت ماهانه و دقیق، گزارش‌های ماهانه مدون را انتشار دادند و هیچ وقت هم طی این مدت قطع نشده، هیچ کدام از سازمان‌های حقوق بشری این کار را نتوانسته‌اند انجام بدهند و این در تاریخ مبارزات حقوق بشری ایرانی یکی از کارهای مهم و باثبات و دوام بوده است.

بعد از جنبش سبز و نقض گسترده حقوق بشری که در زندان‌های جمهوری اسلامی بویژه اتفاق افتاد، فعالین چه اقدام مؤثری در برابر این تضییع حقوق بشر انجام دادند؟

متأسفانه همان طور که در مبارزات سیاسی ما سیاه و سفید همیشه وجود داشته است، در مبارزات حقوق بشری ما هم این سیاه و سفید وجود داشته است. ولی باید بگویم که در فعالین این مسأله حل شده است و برای ما دفاع از تمام انسان‌هایی که چه می‌خواهند در طیف سبز باشند و چه در طیف سیاه، اولویت دارد و وظیفه ما است و دفاع از حقوق همه انسان‌ها برای ما علی‌السویه است و ما در طول مبارزاتمان که انجام دادیم و با هم بودیم حتی زمانی که شلمچه بسته شد، ما برای این‌که باز شود، دفاع کردیم.

مبارزات حقوق بشری ما، هم استراتژی و هم تاکتیک است و این فرقی ندارد و حتی اگر در آینده نزدیک جنبش سبز هم بتواند حکومت را به عقب‌نشینی وادار کند و کسانی را که در کهریزک و خیلی جاهای دیگر جنایاتی مرتکب شدند، به محاکمه بکشاند، ما حتی از حقوق انسانی آن‌ها هم دفاع خواهیم کرد.

فعالین در طول مدتی که جنبش سبز فعال بوده است، در تلاش بوده تا ارتباطاتی با دولت‌های اروپایی، بخصوص وزارت خارجه کشورها برقرار نماید و با سازمان‌های بین المللی همکاری کند و به صورت ماهانه تمام آن وقایع را ثبت کند و به صورت رسمی انتشار بدهد و با چند تا از سازمان‌های داخلی و خارجی حقوق بشری توانسته است چندین بار اطلاعیه و اعلامیه مشترک بدهد و مسائل حقوق بشر، بخصوص در رابطه با نیروهای جنبش سبز و حرکت‌هایی را که بعد از انتخابات ۲۲ خرداد به وجود آمده، به گوش جهانیان برساند.

غیر از گزارش‌های ماهانه‌ای که شبکه فعالین داشته‌اند، آیا فعالیت‌های دیگری هم در این قالب یا به صفت انجمن‌های عضو صورت گرفته است؟

انجمن‌های عضو این شبکه به صورت مستقل در حرکت‌هایی که در کشورهای خودشان می‌کنند، تظاهرات و اکسیون‌های خودشان را برپا می‌کنند. سالانه این مجموعه فعالین تلاششان بر این است که در ژنو یک تجمع داشته باشند و آن‌جا جمع بشوند و بین خودشان هم یک نشست سالانه داشته باشند و به شورای حقوق بشر سازمان ملل هم مراجعه کنند و مدارک خودشان را به آن شورا بدهند.

مهم‌ترین کار این مجموعه این است که در آینده سازمان‌ها و نهادهای حقوق بشری ایرانی را با هم به صورت یک ید واحد علیه نقض حقوق بشر در ایران متحد کنیم. این ایده‌آل ماست و ما تلاشمان بر این است که به آن سمت برویم.