من گرچه فردی آتئیست هستم ولی برای شخصیت و اندیشه های اقای شبستری احترام زیادی قائل هستم.وی می تواند الگوی مناسبی برای نسل جوان باشد که بدنبال مستقل اندیشیدن می باشند

باتشکر از این مصاحبه.

باعرض احترام نسبت به اقاي شبستري .چندين مورد متضاد در صحبت هاي ايشان وجود دارد كه قبلا هم در مقالات ايشان واضح به چاپ رسيده وجالب است كه متفكرين ما مانند اقاي شبستري نه به انها جواب مدهند وبنظر من نمي توانند هم جواب بدهند. البته اين مسئله وطرح را من از مقاله اقاي كتر بني صدر خدمتشان عرض كرده.وان اينكه شما مي فرمائيد بعضي از قوانين اسلام براي زمان معيني بوده ومي تواند بعضي مواقع اجرا نشود.خبسوال بنده اينجاست ديني كه دستوراتش بدرد زمان معيني مي خورد .1-به چكار انسان مي ايد2-چقدر قابل سواستفاده قرار مي گيرد.وهر كسي هر موقعي بنفعش است اجرا ميكند وهر وقت به نفع او نبود ميگويد مال اين زمان نيست.مانند همين زمان حال.ممكن است شما بفرمائيدشخص خواص يا گروه خاص مي گويد چه چيزي انجام شود وچه چيزي انام نشود. كه باز مفسده هاي ديگري دارد كه لزومي به توضيح خدمت شما نيست واصولا با استنباطي كه ما از قرن داريم كه محال است قران چنين گفته باشدو وچون طرف صحبت شما استاد محترم هستيد جايز نيست صحبت بيشتري شود.همين اندازه فكر ميكنم كه خدمت استاد محترم عرض كنم چرا انسان بايد بترسد وشجاع نباشد واگر ديني و قانوني به قول شما در بعضي زمان ومكان بدرد نمي خورد خوب بايد انرا كنا گذاشت 3-چنانكه فرموديد ما بايد دموكراسي را قبول كنيم واز مردم سالاري .دين سالاري قضيه را نبينم. حال من متوجه نشدم اين دموكراسي چه تضادي با مردم سالاري دارد.4-مي فرمائيد الان ديگر زمان زدن دست وسنگسار وغيره نيست من هم باشما هم عقيده هسم ام مسئله وسوال مهم من اين سوال هاست كه مصاحبه كننده عزيز وكوشا اگر ميخواهد زحماتش به سر منزل مقصود برسد سوال مي كرد وشما به عنوان يك متفكري كه احترام زيادي برايتان قائل هستم خود جواب ميداديد.وان اين است..1-اين مقررات جزا يي در قران هست به كفته اقاي دكتر سنگسار در قران نيست واز فقه يهود مباشد2درموردقطع دست ايا اسلام را يك سامانه كامل مي بينيد كه انجام يكي بدون ديگري غلط است.به اين معني كه اول بايد حكومت به معناي كامل مردمي .با پياده شدن عدالت كامل.به اين معني كه هر كسي حاصل كار خود راببرد.وهيچ ظلمي وفقيري ومحتاجي وبي خانماني وهيچ سانسورينباشد. بعدا بفر مائيد كدام مريضي به طرف دزدي ميرود. البته عمدا از اين كلمه استفاده كردم اگر مريضي هم باشد باز بقول اقاي دكتر باز خلعي در جامعه هست كه بايد انرا درمان كرد.پس بنظر من شما بايد دنبال اصول ودرست شدن اينها باشيد نه فرعيات.كه بنظر من تمام اين اصول دمكراتيك در قران .تكرار مي كنم درقران كه بقيه نه در علم من مي گنجد ونه دنبال ان هسم هست وبا عرض پوزش از ان استاد محترم فكر ميكنم خوبش هم هست.با تشكر از اقاي مير دامادي وارزوي سلامتي شما استاد محترم.

پس باید نتیجه گرفت که قران کلام حضرت محمد است تا بتوان گفت که بسیاری از دستورات قران فقط بدرد ان زمان میخورده چون در غیر این صورت نمی توان دستور خداوند را تغییر داد.پس چه لزومی داشته درحالی که اسلام ادعا میکند که دینی برای همه زمانها است اصلا اینها در قران بیاید تا باعث این همه مصیبت در طول تاریخ شود؟

اقای شبستری نکات خوبی را شفاف مطرح کرده است. اما در این سخنان ایشان نکات مناقشه انگیز هم کم نیست. برای نمونه به دو موضوع کلیدی در سخنان وی توجه کنیم. وی می فرماید: مردسالاری، دین‌سالاری و حاکم‌سالاری هم مضمون فرآن است و هم در روایات آمده است. بحث روایات را چون اصل صدور آنها نیز امری کاملا اجتهادی است صرفنظر می کنیم، اما خوب بود وی بر اساس همان روش هرمنوتیک فلسفی که باور دارند نشان می دادند که در کجای قرآن به این سه ویژگی تصریح شده است؟ آیا در قرآنی که اصل را بر آزادی در دینداری می گذارد از این سالاریها اثری هست؟ آیا در پر شمار ایانی که نفی فرعونیت و هرگونه استبداد و طاغوت و سالاری می کنند؟ و یا در پر شمار آیاتی که نفی تقلید و تعبد کورکورانه از ایا و اجداد می کنند؟
2. ایشان به نظر می رسد بر این نظر است که وظیفه مسلمانان این است که در هر زمان تحقیق کنند ببینند مقتضای روز چیست و آنگاه به سادگی دست به تغییر در دیننشان برای مطابقت با آن بزنند. این کار را هرچی بتوان نامید، دیگر باورمندی اصولی به دین وشریعت "حق" (با تأکید بر وصف حق) نمی توان نامید. مردام این است دیدگاه ایشان بدون دادن یک نظریه در باره اینکه کدام تغییر در زمانه تغییر به حق است و کدام ناحق سترون است. خوب بود به جای اینهمه تاکید بر لزوم تغییر چند کلمه ای هم در باره نظریه حق سخن می گفتند تا ما خوانندگان متوجه شویم از دید ایشان کدام تغییرات در ساختارهای فرهنگی و احتماعی و سیاسی و اقتصادی حق است تا در نتیجه سرلوحه خود قرار دهیم و کدامیک ناحق تا از آن پرهیز کنیم ولو تفکر غالب و مد روز هم شده باشد. جای اینگونه نظریه پردازی خالی است و الا سخن درازکردن از اینکه دنیا و زمین و زمان در تغییر است کار چندان دشواری نیست و به نظرم در اینجا هیچ فقیه سنتی نیز در این قضیه کلیه که جهان در تغییر است با وی مخالف نیست. برای مثال وی می گوید امروزه چون فلان مجازات مصداق خشونت است مردود است. معنای این حرف ایشان در همین حدی که می گوید این است که اگر در روزی روزگاری دیگر این مجازات مصداق خشونت نبود آن را به عنوان حقوق بشر می پذیریم. ولی بحث تازه اینحا شروع می شود. بحث اتقاقا اینجاست که تا کجا این تغییرات حقمدارانه است و در کجاها مصداق جاهلیت و ظلم و نقض حقوق، در کجاها ما با امور ثابت و مستقر مواجهیم و در کجاها با امور متغیر و نامستقر. برای مثال زمانی در آلمان نازی، نژادپرستی ساختار غالب فرهنگی و سیاسی و حتی حقوقی شده بود. اما ایا حق هم بود؟ دقیقا برای پاسخ به این پرسشهای دقیقتر است که ناچار به داشتن یک نظریه استوار برای تشخیص حق از ناحق (Rechtslehre)هستیم و به خصوص این پرسش که حق چه ویژگی هایی دارد تا آن را از ناحق در زندگی روزمره تشخیص دهیم. متسافانه جای این نوع پرسشگریهای دقیق و کارساز در اثار اقای شبستری غایب است.

جناب کورش آزاد با تشکر از نقد شما فقط جهت توضیح خدمتتان عرض می کنم که منظور استاد مرد سالاری بود و نه مردم سالاری که جنابعالی اشتباها برداشت کرده اید.

آقای میردامادی شما از روحانیون نسبتن بنیادگرا شروع کردی و حالا مدام داری به سمت سکولارها پیش می روی. جریان چیست؟ قرار است ما نتیجه بگیریم در همین چند مدت نظرات روحانیون دچار تغییرات اساسی شده است؟

اما از این نکته که بگذریم، به نظرم گفتگو با صاحبان دیدگاه های مختلف می تواند مفید باشد. پس موفق باشید.

فرمایشات استاد شبستری مثل همیشه روشنگر و راهگشاست. اینها مطالبی است که در ذهن همه متفکرین مسلمان صد سال اخیر بوده و هر کس به نوعی اظهار مطلب کرده ولی حاصل کلام یکی است. بیان استاد شبستری هم روشن است هم بدون صناعات ادبی که برای امثال مخلص قابل استفاده ترست. مخلوط ساختن بحث با فلسفه و اشعار هر چند سخن را شیرین میکند موضوع بحث را گاهاً مبهم میکند. من در اثار دکتر سروش هم این نحوه پاسخ را به صورت تقسیم دو قلوی ذاتی و عرضی دیده ام. آقای مدرسی هم دو سال پیش در سخنرانی راجع به روح قانون می فرمود قانون به طبیعت خود ثانوی و ناظر به یک نظام اجتماعی است نه برای میخکوب کردن و جاودانه کردن آن نظام، لذا مواردی داریم که خود پیغمبر یا ائمه یا فقهاء صدر اسلام قانون را به تبع نظام جامعه تغییر داده اند. در مورد آیه زدن زن هم تازگی در یک وبلاگ بود که در یک reading قرآن به جای واضربوهن: واترکوهن هست. این هم باز به گفته استاد شبستری موردی است و علاج قطعی درد نیست اما جالب است.

در تایید نکته آقای حسن رضایی یادآوری این نکته را نیز ضروری می دانم.
من نمی دانم چرا آقایان با مسائل دینی اینگونه برخورد می کنند؟ یعنی به گونه ای که مردم ایشان و سایرین مدعیان رهبری دینی را باید متولی دین به حساب آورند؟ این فرض از پیش ثابت شده از کجای مستندات دینی برای ما و اقایان حاصل شده که باید آقای شبستری (یا هر کسی دیگری را) در ارتباط با دین پاسخگو بدانیم. این مسئله حتا بوضعی درآمده که کسانی مثل دکتر سروش و گنجی هم خودشان را مسئول دین مردم کرده اند و برای آنها خط و راه، نشان می دهند. من فکر می کنم آقای شبستری در این زمینه مسئولیت دارند و باید بنوعی خودشان برای حضور در برابر خداوند و قیامتی را که بدان باور دارند آماده و پاسخگو سازند. چرا ایشان بجای رفتن این راه دراز و فسادانگیز "هرمنوتیک" فکر و باور خودشان رابا این سخن قرآن کلام الله ( 13 و 14 بقره) "وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ آمِنُواْ كَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُواْ أَنُؤْمِنُ كَمَا آمَنَ السُّفَهَاء أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاء وَلَكِن لاَّ یَعْلَمُونَ "
و چون به آنها گفته شود ایمان بیاورید
كما آنكه آن مردم (عادی) ایمان آوردند،
گویند: آیا ایمان آوریم چنانكه آن بی خردان ایمان آوردند؟
آگاه باشید كه محققاً آنها خودشان بی خردند
و لیكن نمی دانند ،
هماهنگ نمی سازند. بعبارت دیگر چرا ایشان
دین شان را مثل ما مردم عادی و امی نمی کنند که دیگر مجبور نباشند بر کرسی ریاست فقه تکیه بزنند و نه اینکه مسئولیت همه خرابی هایی به گردن ایشان بیفتد و نه اینکه مجبور باشند جواب خدا را بدهند. اگر آقای شبستری هم خودشان به کنار بروند (همچنانکه لباس روحانیت را از تن شان بیرون آورده اند که من از این جهت برای ایشان بسیار حرمت قائلم) وهم اینکه سعی کنند با توجه به همین یک ایه از کلام الله (و صدها آیه دیگر که قرآن برای فقیه نقشی در دین قائل نشده)، آنهایی را که از پیش خود، لقب "آیت الله"به خود داده اند را تشویق کنند که به کنار بروند و دین شان را مثل ما مردم عادی کنند ، آنگاه می بینند که همه مسائل و اختلافات قرآنی خود به خود حل می شود. چرا که شبهات سخن خدا را فقط خدا می داند و بس و البته (به قرائت ما شیعیان) "راسخون فی العلم" که مطمئنا ایشان نیستند. چراکه ایشان مشخصا باور ندارند که آیات قرآن (اعم از محکمات و متشابه هاتش) همه تنزیل شده و همه "کل من عند ربنا" از جانب پروردگار آمده است. (از منظر توحیدی) آقای شبستری حتا جزو صاحبان خرد هم به حساب نمی آیند، چرا که اگر این چنین بود باید ایشان به همین گونه که قرآن می فرماید که قرآن کلام خدا است و بر پیامبر نازل شده ، همینگونه یاد آور می شدند (و ما یذکر الا اولوالالباب) . البته این مسئله شامل همه آقایان است چراکه همه آقایان فقها و متشرعین و زعمای شیعه (امروزی) از ما دلیل فرامتنی (عقل) می خواهند که یک چنین چیزی را نه خدا در قرآن گفته و نه پیامبر و نه امامان. به نظر من اگر آقایان دست از این ولایت طلبی بکشند و اصلا دین شان را مثل دین ما مردم عادی و امی کنند، آنگاه خود به خود همه مسائل حل می شود. ما هم والله دین داریم و سعی می کنیم که تا آنجا که وسعمان می رسد، دین مان را حفظ کنیم. راجع به برخی از احکام هم که سر از آنها در نمی اوریم تواصوا بالحق می کنیم و تواصوا بالصبر . تا آنکه خدا خودش اقدام کند و هرگونه خودش می داند امرش را بر ما ظاهر سازد. مگر "امر" خدا از جانب خدا به من سپرده شده که بر فرض بخواهم از همه چیز خدا سر در بیآورم که کارم یا به جنون بکشد و یا به "هرمنوتیک".
قربون مولا بروم که فرمود: "العلم نقطة کثره الجاهلون"

فکر می کنم اسلام راه را برای تفییر احکام متناسب با شرایط زمانه باز گذاشته مثلا ولایت امام علی که طبق حدیث غدیر باید به بعد از پیامبر به علی به عنوان زمامدار میرسید اما امام علی رای شورای حکمیت را که بر خلاف حکم پیامبر هم بودپذیرفت و
ابوبکر حاکم مسلمین شد/ یکی دیگر از مواردی که می توان گفت خداوند متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی هر قوم و ملتی/ دینی متناسب با آن شرایط فرستاده مسیحیت است
در مسیحیت ماقطع دستان دزد را نداریم پس با تغییر شرایط زمان و وضعیت افراد یک جامعه می توان تفسیر کرد که احکام الهی هم تغییر می کنندامام علی از اینکه برای یک مسیحی فقیر از بیت المال سهمی در نظر گرفته نشده بود به خشم آمد و گفت باید به او هم مانند شهروندان مسلمان مستمری تعلق بگیرد یا از هتک حرمت یک زن یهودی آشفته شد /پیش قاضی یهودی میرفت و آزاد کردن بردگان را مساوی با خریدن بهشت می دانست تمامی مشرکینی که در جنگها یاران پیامبر را کشته بودند پس از فتح مکه بوسیله پیامبر اسلام بخشیده شدندخداوند مسیح و محمد یکیست اما
مسیح هیچگاه ازدواج نکرد
در حالیکه محمد می گفت ازدواج نیمی از ایمان است
مطمئنا در نظر محمد مسیح
کسی نبوده که ایمانش کامل نباشد بلکه همه این
تفاوتها در ادیان نشاندهنده
انعطاف و پذیرش تفاوتهای فرهنگی و اجتماعی انسانها در هر عصر و زمانه ای توسط خداوند است/ عقل در مذهب شیعه یکی از چهار رکن برای رسیدن به یک حکم شرعیست/

جناب مانی جاوید با تشکر از اظهار نظر شما . در واقع چنین سیری را برای این سلسله برنامه ها در نظر نگرفته ام و خواهید دید که مجددا به برخی از روحانیون سنتی یا بنیادگرا باز خواهم گشت و باز به سراغ اساتید دانشگاه هم خواهم رفت. سعی ما بر این است که دیدگاههای گوناگون را در این برنامه ها انعکاس بدهیم

استاد گرامی، شما از اندیشه ورزان دلسوزی هستید که رنج بسیار تحمل کرده اید و ظاهرا در پی تقریر حقیقت هستید.
وارستگی از ویژگی های شما در این 30 سال بوده است. این است شهادت ما بر شما.
به همین خاطر از شما بعید است که احکام صادره از یکی از مطرح ترین علمای فقه (آقای خمینی در تحریر الوسیله شان) را فراموش کنید:
ایشان (و هکذا عموم و قاطبه‌ی دانش! اندوختگان حوزه)؛ به جز مسلمان، بشری از نوع دیگر به رسمیت نمی‌شناسند.
در احکام اهل ذمه آدم ها را برمی شمرند: ا- مسلمان 2- اهل ذمه که با خفت، شرایط ذمه را گردن می نهد و جزیه میپردازد و هر گاه رعایت نکرد، به گروه سوم تنزل می یابد. 3- کافر حربی که واجب القتل است و خونش هدر.
آخر فدایت شوم، این زیست مورد اتفاق کافه‌ی مسلمین و علمای عظیم القدرشان (زیده هم الله تبارک و تعالی) وعمل شده در تاریخ پسا-مدرن جوامع اسلامی، چه ردّی از حقوق بشر دارد که شما از جا های دیگر، به زور هم که شده، می خواهید یک حقوق بشر (گیریم کمی ناپخته تر از حقوق بشر مدرن) از این یا آن گوشه اش کشف کنید و پس آنگاه، سربلندی اسلام عزیز را فریاد برآورید؟ چرا این بخش های واقعی و عمل شده را مغفول می گذارید و بسراغ گوشه های کاملا مردود از سوی کافه‌ی علما می روید.
چرا به مردم نمی گویید فقط هنگامی مسلمان قاتل ذمی مجازات می شود که "عادت" به قتل ذمی ها کرده باشد (یعنی مکررا ً برای شوخی هم که شده، با کارد بزند توی شکم آدم اهل ذمه). وگر نه اگر هر مسلمانی به عمد و با خشونت تمام و کمال و نقشه ی قبلی، اهل ذمه ای را به قتل برساند، جز دیه، آنهم به قدری که با دیه ی آدم! (یعنی مسلمان) به هیچ وجه برابر نیست، مجازات دیگری به او تعلق نمی گیرد.
تقریر این واقعیت، تقریر رابطه میان غارتگر و غارت شده است و نه هیچ چیز دیگر.از این ها نمی توان احترام به حقوق، بیرون کشید.

فرموده اید کسی در این (احترام به حقوق بشر) تردید ندارد، تردید در میزان آن است؟!
استاد شاید محذوری داشته اید در این گونه شهادت دادن.
راستی! فراموش کرده اید تیپ شناسی سه گانه ی فقها را؟
فراموش کرده اید تیپ شناسی سه گانه‌ی سوره‌ی مبارکه‌ی فاتحه را (انعمت علیهم، مغضوبین، و ضالّین را)؟
با این ها چه باید کرد؟
باز هم بگوییم ... به ذات خود نداردعیبی؟
مگر فراموش کرده اید بزرگترین و قوی ترین سلاح تمامی علمای حاکم و حتی محکوم را در همه‌ی تاریخ دین را (و نیز دقیقا آن هایی که با ولایت فقیه های حاکم این دوران و دوران های پیشین نساخته اند)؟ درست است! همان سلاح تکفیر را می گویم.
چرا این سلاح و سلاح ارتداد، قوی و خطرناک بوده است؟
چون در واقعیت ِ فقه، می‌توانسته به خوبی عمل کند، حکومت کند و نظم کنفورمیستی لازم برای وحدت سیاسی‌‌ی فرقه را به نفع پارادایم حاکم بیآفریند.
-اربابان عرب به موالی اجازه سوارش بر اسب در حضور عرب را نمی‌دادند و مشهور است که برای نخستین بار، این مختار ابوعبیده بود که (برای انبارش نیروی مخالف) به موالی اجازه سوارش بر اسب داد.
- آقای خمینی (در تحریر)در احکام خانه های اهل ذمه می نویسند: نمی دانم پس از اقدام به تخریب اضافه ارتفاع خانه ی اهل ذمه، نسبت به کمترین ارتفاع خانه ی مسلمانان، آیا لازم است تا حد تساوی ِ این دو ارتفاع بسنده کرد یا حتما ارتفاع خانه‌‌ی اهل ذمه باید کمتر از قد کوتاه ترین خانه ی مسلمانان باشد. (ببینید نهایت عدل علی گونه را که سعی می کند موی حقوق مردم (فارغ از دین و رنگ و جنسیت و قوم و ملیت ) را از ماست ناحقی ها بیرون بکشد.
استاد وارسته ی ما، شما که سال ها در آلمان بوده اید، چرا؟
امید که اصلاح فرمایید.
پس نوشت برای اهل جستجو: کتاب تحریر 4 جلد است. بخش نکاح با شیرخواره و احکام رفتار با اهل ذمه و قصاص خُصیتین آن بسیار آموزنده است. حتما بخوانید. بمحض این که "پَرّ" گوگل را آتش بزنید، دم دستتان حاضر می‌شود. نترسید، به سراغش بروید، از آن درس ها خواهید آموخت.

سپاسگزار از جناب میردامادی که با ترتیب این سلسله مصاحبه ها به ما خارج نشینان که کمتر از جریانات قکری داخل مطلع میشویم امکان داد تا حدی در جریان آن چه در داخل میگذرد قرار گیریم. انتخابها هم فوق العاده خوب و گویا بود از سنت گرای مطلق که هیچ تعدیلی را در نصوص بر نمی تابد (محقق داماد) تا نوگرای مشروط که به زمینه حکم توجه میکند (فاضل میبدی و بیات) تا نواندیش مطلق که متفکرانه در صدد یافتن علاج دردهای جامعه است (مجتهد شبستری). بنابر این در این مجموعه ما میان محقق و فاضل و مجتهد (دنباله افتادن اسامی القابی جالب است!) از راست ارتدوکس افراطی تا میانه رو تا چپ مترقی هر سه گرایش موجود در جریان مذهبی را تجربه میکنیم. دست آقای میردامادی درد نکند و منتظر بخشهای بعد این سری هستیم.

سئوال من این است چطور این خدايئ که این همه صفتها به او داده شده مثل توانا. قادر . دانا و ... اینچنین چیزهایی در کتابش میگوید
آیا آیه‌ای در خصوص مثلاً قطع دست دزد در قرآن وجود دارد یا نه؟ بله هست و هیچ‌کس نمی‌تواند منکر آن شود یا آیه‌ای در مورد قصاص در قرآن هست یا نه؟ بله هست. یا آیه‌ای در مورد این‌که زانی و زانیه را شلاق بزنید آن‌هم جلوی چشم یک عده، در قرآن هست یا نه؟ بله هست. این خدا برای من ... است و بی رحم

تقسیم بندی آقای هاشمیان به فهمیدن من خیلی کمک کرد. من خودم میان محافظه کاری افراطی محقق داماد و چپ مترقی استاد شبستری همان میانه روی میبدی را بیشتر می پسندم چون فکر میکنم در عمل موفق تر می تواند باشد چون جامعه برای تز بسیار خوب استاد شبستری آمادگی ندارد. حرفهای داماد هم که همان حرفهای تکراری سی سال گذشته است و مطلب تازه ای برای گفتن ندارد. می ماند تز میانه رو یا به قول آقای هاشمیان نوگرای مشروط با توجه به زمینه حکم که ظاهراً شانسش بیشتر باشد برای نجات از راست افراطی.

اولاً من هم مثل همه از آقای میردامادی برای کار خوبشان قدردانی میکنم: مصاحبه خوب با سؤالات دقیق و خوب.
ثانیاً با تفسیر کامنت گذار گرامی ناصر که تحلیل جناب شبستری از سنخ همان مطالب است که در ذهن همه متفکرین مسلمان صد سال اخیر بوده و هر کس به نوعی اظهار مطلب کرده ولی حاصل کلام یکی است موافق نیستم. البته یک درد مشترک بوده که همه احساس کرده اند پیشنهاد همه هم تقسیم دین به ثابت و متغیر بوده ولی این که ثابت چیست و متغیر کدام است جان کلام اینجاست: روش جناب شبستری در این مصاحبه دین شناسانه است: الهیات (توحید و نبوت) ثابت است باقی متغیر. روش دکتر سروش در کتاب قبض و بسط معرفت شناسانه است: قسمتی از دین که یک مجموعه است ارزش ثابت دارد قسمتی ارزش متغیر. روش دکتر مدرسی در مصاحبه مجله مسائل قانون و فرهنگ حقوقدانانه است: فهم بشر از نیکی و بدی تعریف کننده ارزشهاست ارزشها پشتوانه قانون مثل حقوق طبیعی که mother earth با واسطه منشأ قانون است نه مستقیماً. فرق میان تحلیل سه متفکر اهمیت دارد مثلاً در همین مورد آخر: جناب شبستری قانون را باید برای حفظ ارزشها بخواند نه برخاسته از ارزشها. در عمل هم مهم است: جناب شبستری که تحلیل دین شناسانه دارد می فرماید که اول ساخت جامعه باید عوض شود چون جامعه است که قانون را تعریف میکند و نه بر عکس. دکتر سروش که تحلیل معرفت شناسانه دارد می فرماید که اول محدوده قضائی دین باید تعریف شود تا معلوم شود دین در چه قلمروئی می تواند دخالت کند و قانونگزاری کند. استاد مدرسی که بیشتر به مکانیسم قانون توجه دارد می فرماید اگر فقهاء مسلمان به نقش فرهنگ در قانون توجه و به قاعده "لزوم تغییر حکم به تغییر زمان و مکان و عادات و اعراف " یک کلمه "و فرهنگها" اضافه کنند در فقه انقلاب میشود. مثال تجربه خود را در مورد سؤال دختر مسلمان سوئدی از حجاب که در آخرهای مصاحبه فرموده منظورش را خوب بیان میکند. خلاصه مشابهت شکلی تحلیلها نباید ما را از اختلاف ماهوی آنها غافل کند.

لطفن کلمه مردم سالاری را در این جا به مردسالاری تبدیل کنید چون اشتباه تایپی شده:
«اگر بپذیریم روش حکومت دموکراتیک که بشر کشف کرده و به آن رسیده و قابلیتش را پیدا کرده که بتواند این‌جوری زندگی کند و غیر از مردم‌سالاری و دین‌سالاری و حاکم‌سالاری است، با کمال انسانی سازگارتر است ...»

-----------------------------------------------------------------
زمانه: سپاس از تذکر شما
تصحیح شد

اگر همه چیز را می توانیم با مطالعات خودمان بفهمیم، اصلا دیگر چه نیازی است به پیروی از پیامبری که 1400 سال پیش آمده و حرفها و حکمهایی برای همان جامعه بدوی ارائه کرده؟ تمام هنر دین این است که ادعا می کند برنامه ای ماورایی و فرای درک بشر برای خوشبختی آورده است. اگر ایشان می فرمایند درک بشر امروز، بهتر و کاملتر از آن برنامه ماورایی است، چرا نباید برنامه ماورایی را به موزه فرستاد؟ ...

اگر هر یک از دوستان ناصر یا مقصودی دو باره این صفحه را دیدند لطف کنند یک توضیح مختصر برای من بگذارند که جناب استاد مدرسی چه جور ثابت و متغیر را تعریف میکند. من مصاحبه را روی اینترنت پیدا کردم ولی انگلیسی مصاحبه خیلی تخصصی بالاتر از دانش من است. قسمت مکانیسم اجرائی در آخر مصاحبه روشن بود قسمت نظری را درست نفهمیدم.

امیدوارم این چندتا کلمه ایی که می یارم باعث آزار کسی نشه. واقعا به تهیه کننده این مصاحبه، اندیشه های مصاحبه شونده و تمامی نظراتی که گذاشته شده قلبا احترام می زارم. می خواستم یادآور بشم:
جنگ هفتادو دو ملت همه را عذر بنه
چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند
یه چیز رو می دونم، و اون اینه که اگر اندیشه، کلام و کردار ما باعث آزار سایر موجودات زنده نشه،اون حقیقتی که همه ما به دنبالش هستیم، نمایان میشه.
... پیش آر پیاله را که شب می گذرد

پاسخ به جناب پور شریعتی: آقای مدرسی ثابت و متغیر را از راه جدا کردن سلسله مراتب نیکی ذاتی-ارزش-فرهنگ-جامعه-قانون تعریف می کند. خلاصه حرفش این است: فقه شیعه از این دیدگاه که قانون را برخاسته از نیکی و بدی ذاتی می داند و عقل را قاضی نهائی تفسیر قرآن و حدیث می داند و به تلازم عقل و شرع معتقد است جزء خانواده سیستم های حقوق طبیعی است. در حقوق طبیعی بنابر تعریف اصح طبیعت/فطرت/ mother earth ... ارزش ها را تعریف می کند و ارزش ها قانون را. حکم اولی ارزش هاست که طبیعت آن لزوماً ثابت نیست اما سلسله مراتب hiararchy نیکی-ارزش-قانون ثابت است. قانون ماهیتاً حکم ثانوی است. تغییر ارزش ها و فرهنگ ها منشأ قانون متغایر است. قانون جدید برخاسته از ارزش های اولی جدید و برای حقظ آن است. ارزش ها (فرهنگ) جامعه را تعریف می کند و جامعه قانون را. امتداد حیات قانون به امتداد حیات فرهنگ است. قانون ماهیتاً غیر دائمی است. فرض جاودانگی در مورد قانون "خلف" در قانونیت قانون است.

لطف کار آقای میردامادی فقط این نیست که افکار سه گرایش مذهبی موجود ایران: مرتجع/میانه رو/مترقی را با مصاحبه با یک نماینده کامل از هر گروه معرفی کند بلکه محتوای مصاحبه ها هم هست. پنهان نیست که دانش مصاحبه گر فول است در هر سه مصاحبه به اندازه مصاحبه شونده اطلاع دارد لذا سؤالات درست میپرسد به اندازه لازم هم حرف میزند. یعنی خودش در گفتمان درگیر است سؤالات را به روال بحث مطرح میکند نه مثل بعضی ها که با مقداری سؤال آماده از پیش میآیند از رو میپرسند بعد آرام می نشینند زل زل نگاه میکنند ببینند مصاحبه کننده چی میگوید. کارش هم مشابه آبیاری قطره ایست. اول با شیخ داماد مصاحبه کرد که دیدیم هیچ امیدی بهش نیست. دگم دگم. بعد با میبدی که فدری افق باز شد و کوره امیدی دمید. بعد با شبستری که یک دفعه در برابر یک متفکر روشنفکر طراز اول با کلی حرف تازه که به کلی به آینده فکر در ایران امیدوار کرد. این است که میگویم روش آقای میردامادی آبیاری قطره ایست.

در ترجمه مصاحبه مدرسی باید حکم بی واسطه و حکم با واسطه گذاشت چون حکم اولی و ثانوی در عرف موجود حقوقی ایران معنی خاص دارد (به قوانین اضطراری و مقطعی میگویند حکم ثانوی). پایین تر وقتی از evolving paradigms of morality در برابر نظر توماس اکویناس صحبت میکند منظورش روشن می شود. در آخر هم میگوید فرض جاودانگی و فرافرهنگی. تکیه اش روی فرافرهنگی بودن است یعنی انتزاعی بودن از فرهنگ و جامعه.

دوستان در ارزیابی ها موضع گرامی و بجنوردی را از قلم انداختند. برای این که لیست تکمیل بشود من یک چنین دسته بندی را پیشنهاد میکنم که به نظرم دقیق است:

مترقی: شبستری
میانه رو: بجنوردی-بیات-میبدی
محافظه کار: گرامی-محقق داماد

از نظر محتوائی به صرف نظر از گرایش ها بهترین مصاحبه ها یکی همین مصاحبه با شبستری بود یکی مصاحبه بجنوردی. بقیه تقریباً هیچ نکته علمی نداشت. حرفهائی بود که بیش و کم همیشه شنیده بودیم حتی بیانات خوب آقای میبدی چون آن هم مدتی است مشابه اش را در سایتها می خوانیم.

من کم کم دارم نسبت به روحانیت شیعه یک حس احترام پیدا میکنم. سیستمی که این قدر انعطاف داشته باشد که یک طرف آدمهائی مثل مصباح و جنتی و محقق داماد و قاضی حسینیان تربیت کند و یک طرف مثل شبستری و خاتمی - یعنی دو قطب کاملاً متضاد با روشها و منشهای دقیقاً عکس هم - این سیستم معلوم میشود داخل خودش دیکته از بالا ندارد. پس لا اقل تا حدودی قابل احترام است.

با احترام به کامنت گذاران بالا و تقدیر از حضرت میردامادی و عرض ادب و احترام به استاد شبستری: تحلیلات و تفسیرات استاد شبستری و حتی بجنوردی و بیات و میبدی بزک کردن چهره اسلام با یک تصویر غیر واقعی است. چهره واقعی و صادقانه همین است که گرامی و محقق داماد یعنی کسانی که فقط فقه قدیم و سنتی خوانده اند و هیچ اطلاع و آلودگی به حرفهای امروز دنیا ندارند میدهند. حرفهای این دو همان چیزهائی است که گوش ما یک عمر از همه منبری ها و مسأله گو ها در شهرها و روستاها شنیده و برای ما آشناست. اسلام واقعی و فقه واقعی برای ماها همین حرفهای هزارساله است. کسانی که دنیای امروز را بشناسند و دانش جدید آموخته باشند مثل استاد شبستری افتخار ما و تاج سر ما هستند ولی ما با همان مسأله گوهای سنتی هزارساله مان مثل گرامی و محقق داماد راحت تریم.

"نقد سخنان اخیر آقای محمد مجتهد شبستری" توسط آيت الله مروي

این سخنان در دانشگاه صنعتی اصفهان بیان شده و در آن نسبت به عصمت پیامبر گرامی اسلام تشکیکاتی شده است.

لطفا با توجه اهمیت مطلب بعد از مطالعه حتما نظر دهید.
www.ostazona.blogfa.com