کشف و شهود درونی و بیرونی یک زن

مهتاب سعیدی

«پری فراموشی» نخستین رمان فرشته احمدی سال گذشته از کتاب‌های مطرح بود. اکنون دومین رمان این نویسنده با نام «جنگل پنیر» توسط انتشارات ققنوس منتشر شده است. این رمان، روایت سرراست و نسبتاً پرکششی است از کشف و شهود بیرونی و درونی زنی که برای آشنا شدن با خواسته‌ها و توقعاتش از زندگی و به وجود آوردن تحولی در زندگی روزانه به تنهایی به سفر می‌رود.

در این داستان برخی ماجراهای پلیسی هم اتفاق می‌افتد اما گره‌ اصلی داستان تلاش راوی است برای معنا کردن مفاهیم پیرامونش. او زنی است که تن به یک ازدواج قراردادی داده و به تدریج بسیاری از چیزها در نظر او بی‌معنی شده است. مهتاب سعیدی با گوشه‌چشمی بر گفته‌های نویسنده، نگاهی دارد به این رمان که می‌خوانیم:

«جنگل پنیر» سومین كتاب فرشته احمدی است. كتاب نخست او مجموع داستانی بود با عنوان «سارای همه». سال گذشته رمان نخست او با عنوان «پری فراموشی» در جایزه ادبی مهرگان تقدیر شد و حالا رمان دومش «جنگل پنیر» توسط انتشارات ققنوس روی پیشخوان كتاب‌فروشیها آمده است.

«جنگل پنیر» به نسبت رمان قبلی احمدی یگ گام به جلو‌ست. بر خلاف كار قبلی این رمان دارای كمپوزیسیون و پلات دقیق و اندیشیده‌ای است. كار درست در همان جایی تمام می‌شود كه شروع شده بود. با این تفاوت كه در پایان‌بندی، دیگر به سؤالی كه در ابتدای روایت سایه را به سفر وامی‌دارد، پاسخ داده شده است و راوی داستان، «سایه» در انتها، با خودش در نقطه‌ی صفر به سر می‌برد.

از سوی دیگر در نگاه كلی به ادبیاتی كه توسط نویسندگان زن ما خلق می‌شود، « جنگل پنیر» باز هم گامی به جلوست. چرا كه بر خلاف اغلب آثاری كه در این وادی تولید می‌شود، به نظر می‌رسد « جنگل پنیر» از شخصی‌نویسی، شیوه‌ی نوشتاری که در «پری فراموشی» بارز بود باز فاصله گرفته است. فرشته احمدی در مقایسه‌ی «جنگل پنیر» و «پری فراموشی» می‌گوید:

«راوی «جنگل پنیر» آدم رشد یافته‌تری است. درعین حال كه هنوز هم با خودش درگیر است اما با انسان‌ها و زندگی‌های دیگری هم آشناست. سایه برای كشف هر چیزی خطر می‌كند و برای شناخت بیشتر از خودش و جهان سفر می‌كند. سفر همیشه برای من، به این دلیل كه در آن فقط به زمان حال توجه می‌شود، اهمیت داشته است. انگار تمام كارها در تهران می‌ماند و در سفر همه چیز جدید است از اتاق هتل گرفته تا .... و تو از همین اكنون لذت می‌بری. سایه هم به سفر می‌رود تا اكنون را تجربه كند نه به معنای اسطوره‌ای یا تجریدی‌‌اش. بل‌كه به معنای واقعی كلمه. درمیان آدم‌های اطرافش كه همه به دنبال كسب آرامش هستند، سایه به دنبال طبیعی‌ترین راه است.

فرشته احمدی

فرشته احمدی درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری رمانِ «جنگل پنیر» در مقایسه با اثر دیگرش، «پری فراموشی» می‌گوید:

اما «پری فراموشی» خیلی حسی‌تر نوشته شد. من یك بار تا پایان آن را نوشتم و بعد بازنویسی شد. اما «جنگل پنیر» را فصل به فصل نوشتم. هر چند كه خودم هنوز از آن فاصله نگرفته‌‌ام، اما اگر به گفته‌ی شما رمان خوبی است، شاید به خاطر این باشد كه در این كار توانسته‌ام به تعادل مناسبی بین حس و تكنیكم برسم. در «جنگل پنیر» تلاش كردم تا به یك تعادل در ابراز صادقانه یك احساس و فرم مناسب آن برسم، چون خودم از كارهایی كه پر از تكنیك‌های مصنوعی هستند، اما داستانی ندارند، بیزارم. در اغلب موارد وقتی این تكنیك‌ها را حذف می‌كنیم، چیزی از اثر باقی نمی‌ماند و انگار فقط برای مرعوب كردن خواننده به كار گرفته شده‌اند. این را هم بگویم كه این شكل از رمان كم‌كم ساخته شد. به این صورت كه زندگی در تهران از گذشته به اكنون روایت می‌شود و زندگی در زرند، از اكنون به گذشته و انگار دو قطار هستند كه از كنار هم عبور می‌كنند و در نقطه‌ای به نام حال، به هم میرسند. من تلاش كردم كه بین فرم و محتوا هم ارتباطی وجود داشته باشد.»

یکی از مهم‌ترین مضامین «جنگل پنیر» خودیابی زنی است که با همسرش یک رابطه‌ی قراردادی دارد. با توجه به این مضمون این سئوال پیش می‌آید که آیا نویسنده‌ی جنگل پنیر به زنانه نویسی و اصولاً ادبیات زنانه معتقد است. احمدی در پاسخ می‌گوید:

«فكر می‌كنم همین‌قدر كه نحوه‌ی زندگی یك مرد با یك زن متفاوت است، شاید منجر به این نكته شود كه موضوع‌های متفاوتی برای نوشتن به ذهن هریك از آنها خطور كند. شاید هم برخی معتقد به برابری بین زنان و مردان باشند یا در حیطه‌ای زندگی كنند كه خود را فراتر از تفاوت‌ها ببینند اما در هر حال نمی‌توان منكر این تفاوت‌ها شد. ممكن است شانس بیاوریم و با آدم‌هایی كه اتفاقاً همین تفاوت‌ها مبنای اصلی كنش‌هاشان هست، برخورد نداشته باشیم. اما همین تفاوت‌ها، گاه باعث می‌شود كه زن‌ها سوژه‌های خاصی را برای نوشتن، مدنظر داشته باشند. بحث من تفاوتی است كه در تمام جوامع بین زن و مرد قائل هستند. همین كه از عمر داستان‌نویسی زنان ما، سال‌های كمی گذشته است، یعنی تفاوت عمده‌ای میان نویسندگان زن و مرد وجود دارد. سال‌های كمی می‌گذرد از تجربه‌های زن‌هایی كه با نگاه خاص خودشان، درباره‌ی خودشان نوشته‌اند.»

این نویسنده و منتقد در ادامه‌ی این بحث، ادبیات زنان را به طور عمده به دو دسته تقسیم می‌کند و می‌گوید:
«عده‌ای از نویسندگان زن ما به عدم تساوی حقوق زنان و مردان معترض هستند و سعی می‌كنند در نوشته‌هاشان هم جامعه مردسالار را مورد نقد قرار دهند. عده‌ای دیگر به مسئله زنانگی خودشان اهمیت بسیار می‌دهند و سعی می‌کنند فراتر از این مرزها بیندیشند و در نوشته‌هایشان هم سعی در بیان مكنونات قلبی‌شان دارند و به شكستن تابوها و ممنوعیت‌ها می‌پردازند. در هر حال تاكنون ادبیات زنانه مورد انتقادهای بسیاری قرار گرفته است. اما باید این را هم در نظر داشته باشیم كه این تجربه‌ها در پله‌های اول است و كسانی كه دغدغه‌ی داستان نوشتن دارند، با تداوم این كار و عبور از این تجربه‌ها ‌باید خودشان را بشناسند و از این مرحله بگذرند و بعداز آنها انتظار داشته باشیم كه در حوزه‌های اجتماعی‌تر وارد شوند و آنها را در مشاركت با جهان پیرامون‌شان بسنجیم. اگر این جریان ادامه داشته باشد، تا یكی دو دهه‌ی آینده ما با داستان‌نویس‌های خوبی مواجه خواهیم شد.

«جنگل پنیر» رمانی است که با وجود پرداختن به عوالم درونی راوی داستانش از حوادث فرعی و حتی پلیسی غافل نمی‌ماند. با این حال باید گفت با وجود تمام مهارت‌های فرشته احمدی در خلق وگسترش ایده‌ی « جنگل پنیر»، پاشنه آشیل این رمان زبانش است كه به شدت نیاز به ویراستاری دارد. در صفحه 18 این كتاب احمدی آورده است:
«وقتی كه جدی می‌شود همین طوری حرف می‌زند. اما برای غریبه‌ها پس زننده است و اندكی بوی تفرعن می‌دهد. انگار كه دائم در حال نطق باشد.»

زبان« جنگل پنیر» هم برای من همین طور بود.