برابری حقوق اجتماعی در آینه‌ی درگیری زنان با مادری

علی صیامی

وقتی در ماه مِه ۲۰۰۹ کتاب داستانِ آلیس از یودیت هرمان¹ در آلمان انتشار یافت، برنامه‌ی «کولتور سایت» Kultur Zeit از تلویزیون «درای سات» 3Sat با خانم ایریس رادیش² مصاحبه‌ای درباره‌ی این کتاب داشت. رادیش درخلال انتقاد ضمنی‌اش از زبان و موضوع کتاب³ گفت: «زن، با مختصات، مشخصات وموجودیت امروزین، تنها نیم‌قرن پیشینه‌ی تاریخی دارد و بسیاری از رفتارها، کردارها و گفتارهای شخصی و اجتماعی‌اش در روند تجربه و شکل‌گیری هستند.» جمع‌بندی دلیل‌هایش را می‌توان در دو مورد زیر خلاصه کرد:

۱) زن توانسته با استفاده از روش‌های پیشگیری کارکردِ طبیعی باروری‌اش را در کنترل داشته باشد، و ایضاً تن، سکس و زایش کودک را از زاویه‌ای کاملاً متفاوت از پیش تجربه کند،
۲) از یکسو با آمدن تکنیکِ آشپزخانه‌ای و خانه‌داری و نرم‌شدن ابزار کار از ماشین‌های سنگین به سبک و اُپراتوری ساده‌تر آن‌ها، و از سویی دیگرانقلاب صنعتی و سپس‌تر الکترونیکی وارد بازار کار شود و از نقش اجتماعی منفعل به فعال فراروید.

هرچند بار درجه‌ی درستی این نظریه بسیار بالاست، اما تنها نشان‌دهنده‌ی یک روی سکه است.

درگیری – زن و مادری نوشته‌ی الیزابت بادینتر

در تاریخ ۳۱‌ اوت ۲۰۱۰ ازالیزابت بادینتر⁴ کتاب «درگیری - زن و مادر»⁵ وارد بازار کتاب آلمان شد. این کتاب شاخه‌ای از جنبش زنان در چنددهه‌ی اخیر در اروپا و آمریکا و چگونگی سمت‌وسوی کشیده شدن زن از فعالیت اجتماعی به خانه را برمی‌رسد. پروسه‌ای برخلاف جریانِ رهایی زن و در نتیجه رهایی انسان؟
فکرمی‌کنم بد نباشد پیش از ورود به معرفی و بررسی اجمالی این کتاب کمی با نویسنده و آثار پیشینش آشنا شویم.

الیزابت بادینترمتولد ۱۹۴۴- پروفسور فلسفه و تاریخ در دانشگاه پلی تکنیک پاریس و از فمینست‌های ساعات اولیه‌ی این جنبش است. از او چندین کتاب انتقادی درباره‌ی فمینیسم رادیکال نشر یافته و کتاب‌های‌ زیر از او به زبان آلمانی ترجمه شده‌اند: «عشق مادری» Die Mutterliebe؛ کتابی مربوط به تاریخ احساسات مادری از قرن نوزده تا به امروز (۱۹۸۱) - امیل امیل. Emilie Emilie؛ خواست‌های زنانه در قرن ۱۸ ( ۱۹۸۴) - من تو هستم. Ich bin Du رابطه‌ی نوین بین مرد و زن (۱۹۸۷) - هویت مردانه XY. Die Identität des Mannes(۱۹۹۳) بازکشف برابری Die Wiederentdeckung der Gleichheit(۲۰۰۴)
تا آنجایی که من الیزابت بادینتر را از آثار، مقاله‌ها و مصاحبه‌هاش می‌شناسم، هسته‌ی پایه‌ای بینش او درباره‌ی مقوله‌ی خواست برابر حقوقی اجتماعی مرد و زن زیر چتر اصول حقوق بشر تبیین می‌شود.

او مرد و زن را دونیمه‌ی بشری مرتبط به هم می‌بیند. او در معرض خطر قرارگرفتن دستاورد برابرحقوقی فردی و اجتماعی این دونیمه را بیشتردر چپ‌روی‌ها و راست‌روی‌های درون جنبش زنان و از خود زنان، و نه در عامل‌هایی مثل مردسالاری ساخته شده در ذهن می‌بیند.

الیزابت بادینتر در کتابِ بازکشف برابری⁶ از ادعای فمینیست‌های رادیکال آمریکایی و پیروان اروپایی‌اش که «زنان را ناتوان و تحت ستم و مردان را بی‌احساس و خطرناک» می‌دانند انتقاد می‌کند. او این تز را شگرد قربانی‌نمایی - مظلوم‌نمایی زنان برای کسب امتیاز بیشتر اجتماعی و فردی زنان می‌داند که شاید در کوتاه‌مدت چیزی نصیبِ‌شان کند، اما در درازمدت بر ضد برابر حقوقی خودشان عمل خواهد کرد، و این پرسش را پیش روی‌شان قرار می‌دهد که در این بیست سال اخیر چه کامیابی‌هایی به‌دست آورده‌اند. او در این کتاب از برابری حقوقی مرد و زن دفاع می‌کند، و درعین حال به تفاوت‌هاشان هم نظر دارد:

«زنان کشورهای غربی که به ابزار جلوگیری از بارداری و به‌دست آوردن حق سقط جنین مجهز شده بودند، خود را چنان قدرتمند می‌دیدند که در تاریخ بی‌سابقه بود. چه بخواهیم و چه نخواهیم دراین دوره با برچیده شدن دستگاه پدرسالاری روبرو بودیم. «تو می‌خواهی پدر شوی؟ این منم که می‌گویم آری یا نه و یا چه وقت.» اما این همان حقِ انتخابِ یک‌طرفه بود.»
اگر پیش از این زنان با تولید احساس گناه در مردان مزایایی به‌دست می‌آوردند:

«قربانی‌نمایی»و یا «مظلوم‌نمایی» سیستماتیک طبیعتاً برای زنان مزایایی هم دارد. نخست آنکه زنان در جایی سنگر می‌گیرند که به نفعشان هست. نه تنها، چون همیشه قربانی حق دارد، بلکه هم‌چنین باعث ایجاد همدردی و حس گناهکار بودن در متهم هم می‌شود، تا جایی‌که او- مرد- در حد نفرت از خودش بیزار ‌شود.

آنانی که پیشاپیش حکم‌های سخت و شدید صادر می‌کنند، به‌درستی می‌دانند که کمتر کسی در جامعه به جانی‌ای که بر نیمکت متهم نشسته است احساس ترحم دارد. از این گذشته با به رخ کشاندن و جاانداختن مظلومیت جنس زن، چنین جاانداخته می‌شود که زنان همیشه و همه جا همین طورند.» (بازکشف برابری)

الیزابت بادینتر در «درگیری؛ زن و مادری» نشان می‌دهد که چگونه امروزه هم زنانی با همان شیوه‌ی «تولید احساس گناه»، البته این‌بار از جانب زنان در زنان، راه بازگشت به خانه را برایشان هموار می‌کنند. کتاب «درگیری زن و مادری» این پدیده‌ی نوین از جنبش زنان را برمی‌رسد، که نتیجه‌ی منفی همان «حق انتخاب یک‌طرفه» است. بخش سوم از فصل دوم کتاب چنین تیتری دارد: «مادران، شما برای همه چیز مدیونِ کودکان هستید»⁷. یعنی در رفتارِ ناهنجار و یا بهنجار آینده‌ی کودک توی مادر مقصری!

نویسنده با پیگیری رشد و تکوین سازمان⁸ La Leche League نشان می‌دهد که چگونه گروه کوچکی از مادران آمریکایی با ایده‌ی دفاع ازشیردادن طبیعی از پستان مادری به کودک، به عنوان امری طبیعی و سالم، به ارگانی جهانی تبدیل شده‌اند، تا جایی که در یونسکو و دیگر سازمان‌های جهانی کرسی مشاورتی دارند و در سیاست‌گذاری حمایتِ خانواده‌ی دولت‌ها تاثیرگذارند. همچنین، چگونه این گروه با حمایت سازمان‌های مذهبی و غیرمذهبی، با استفاده از نظرات جانبدارانه‌ی طبیعت‌گرایان جامعه‌شناس، روانشناس و پزشک کودکان ایده‌های خود را جهانگیر کرده‌اند.

الیزابت بادینتر و سیمون دوبوار

در این نوشتار، که هدفش معرفی کوتاهِ نویسنده، کتابش و نوع نگاهش به مقوله‌ی برابری حقوق اجتماعی‌ست، نمی‌توان به همه‌ی موردهایی که در بالا آمد اشاره داشت. فکرمی‌کنم با ترجمه‌ی «ده فرمان»⁹ شیر دادن که در سایتِ AlternaMoms Unite پیشنهاد شده، و سبک نوشتاری‌اش شبیه زبانِ تورات است، خواننده‌ بتواند بهتر با جالوتی¹⁰ که بادینتر قصد جنگیدن با او را در این کتاب دارد آشنا کرد و او را برای خواندن این کتاب ترغیب کرد.

۱. شیردادن از پستان، طبیعی‌ترین و کارآترین روش برای برای انتقال محبت و عشق مادر به کودک است، چون که نشان از فهم مادر به نیاز‌های نوزاد دارد و خوشنودی نوزاد را تأمین می‌کند.

۲. مادر و کودک می بایست خیلی زود و به‌کرات با هم باشند، به این شکل رابطه‌ای خوشایند بین آن دو برقرار می‌شود و شیر به اندازه‌ی کافی و وافی به کودک عرضه‌ می‌گردد.

۳. در دوران نخستینِ کودکی، کودک نیاز شدیدی به بودن درکنار مادر دارد، این نیاز به همان اندازه‌ی تغذیه‌ی کودک زیربنایی‌ست.

۴.شیر مادر بهترین غذا برای کودک است.

۵. برای داشتن کودکی سالم و قوی، تا هنگامی‌که کودک نشانه‌ای بروز نداده که به غذایی دیگر نیازدارد- حدود نیمه‌ی یک‌سالگی، شیر مادر تنها غذای لازم خواهد بود.
۶. حالتِ ایده‌آل آن است که شیردادن تداوم یابد، تا کودک خودش آن را نخواهد.

۷. همراهی فعال و آگاهانهِ مادر به هنگام زایمان(زایمان طبیعی) بهترین آغاز شیردادن است.

۸. پشتیبانی پراز عشق و محبت، کمک و همکاری پدر باعث تقویت امر شیر دادن ورابطه‌ی کودک- مادر- پیوند می‌شود.

۹. تغذیه‌ی خوب یعنی خوردن‌ خوراک بی‌اندازه کافی از انواع موادغذایی طبیعی در وضعیت طبیعی.

۱۰. کودک از همان آغاز کودکی نیاز به راهنمایی‌های پرمحبت دارد، همان‌هایی که با فهم توانایی‌هایش و احساساتش گره خورده باشد.

گستردگی و تاثیر متفاوتِ این ایده‌ در زنان و جامعه‌ی اروپایی، ایده‌ای که زنان را مادر شیرده می‌داند و از آمریکا آمده، بنا به تفاوت‌های عرفی، فرهنگی، اجتماعی و قانونی این کشورها، یکی دیگر از موضوعاتی‌ست که بادینتر در این کتابش به شکلی علمی و همه جانبه بررسیده است. مقدمه‌ای که بادینتر برای انتشارکتابش در آلمان نوشته، اشاره به گوشه‌هایی از اختلاف بینشی زنان و مردان در دو کشور آلمان و فرانسه دارد. این مقدمه را در آینده‌ای نزدیک برای خوانندگان زمانه ترجمه خواهم کرد.

پانوشت ها:

1- Judith Hermann: Alice /S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 2009

۲- منتقد ادبیِ آلمانی Iris Radisch

۳- این داستان در زمان انتشارش بیشتر به داستانی با موضوع «زنی و پنج مردِ مُرده» Eine Frau und fünf tote Männer معروف شده بود.

۴- از زمانی که کنگره‌ی تئوری فمینیستی در سال ۱۹۸۹ در فرانکفرت آلمان تحت عنوان «تفاوت و برابری. حقوق بشر جنسیت و یا تک‌جنسی نمی‌شناسد» برگزار شد, فمینیست‌ها دو گروه شده و در مقابل هم قرار گرفتند. در یکطرف تئوری‌پردازهایی قرار دارند که معتقد به اصول برابری هر دو جنس هستند، مثل الیزابت بادینتر. این‌ها اصول حقوق بشر را راهنمای فعالیت خود قرار داده‌اند. فمینیسم از این پرسپکتیو چنین معنا می‌شود: هدفِ مبارزه آن است که زنان به مانند مردان از حقوق اجتماعی برابر برخوردار شوند و از لحاط اقتصادی, اجتماعی و حقوقی به آن‌ها – مرد و زن -اجحاف نشود.

اینان بطور کلی معتقدند که همیشه به زنان اجحاف می‌شده و می‌شود, چون که حقوق بشر بدست مردان تنطیم شده است. مثلا می‌گویند: درحوزه‌ی زبانی، وقتی صحبت از بشربطورِ عام است باز نام« آدم»که «مرد»بوده است بکار می‌رود. و از این رو باید موقعیت ویژه‌ی زنان را تجزیه تحلیل کرد و آن‌ها را از زیر ستم مردان رهانید. مدعی هستند که : واژه‌های اصول حقوق بشر فاقد زبان زنانه است و نتوانسته زیرِ ستم بودن زنان را نمایندگی کند. شاید بتوان تلویحی گفت که بحث این گروه بیشتر متمرکز بر جابجایی قدرت از مرد به زن است.

5- Elisabeth Badinter: Der Konflikt, Die Frau und die Mutter. Aus dem Französischen von Ursula Held und Stephanie Singh - C.H. Beck Verlag, München 2010-222 Seiten, gebunden-Erscheint am 31. August 2010

6- Die Wiederentdeckung der Gleichheit ( Schwache Frauen, gefährliche Männer und andere feministische Irrtümer) Elisabeth Badinter / Ullstein Verlag / 2004 – Germany / ISBN 3-550-07592-8 /Übersetzerin : Petra Willim

7-MÜTTER, IHR SEID IHNEN ALLES SCHULDIG

8-www.llli.org

۹-صفحه‌های ۸۷-۸۶.

۱۰-اشاره به جنگ داوود نبی با جالوت غول در تورات.