عكاس بهتر از ما فاصله را می‌فهمید

ویدا وفایی

در ایران با كتاب‌فروش‌ها که صحبت می‌کنی، از فروش‌شان ناراضی‌اند. می‌گویند وضع کتاب بحرانی است. شعر مهجور مانده و بدتر از آن، حال و روز تصویرسازی است. در این وانفسای فرهنگی، كتاب آخرین چیزی است كه مردم این سرزمین به سراغش می‌روند. در چنین شرایطی، نشر مروارید كتابی منتشر كرده كه كاری نو است، كتابی كه در آن شعر و تصویر در كنار هم آمده تا تجربه تازه و متفاوتی را پیش روی خواننده بگذارد.

«ماه مهمان چشمان تو بود» تلفیقی است از شعرهای كوتاه فریاد شیری و تصویرسازی ایلیا تهمتنی. فریاد شیری برای خوانندگان شعر، نامی آشناست به‌خصوص از سال ۱۳۸۱ كه مجموعه شعرش به نام «آغوش من پر از سفر است» برنده‌ی جایزه‌ی شعر كارنامه شد. ایلیا تهمتنی هم چند اثر را در كارنامه خود دارد، از جمله «آی گاو، تو جاودانه خواهی شد»، كه از سوی نشر مروارید به چاپ رسیده است.

شعرهای كوتاه مجموعه، گاهی تأثیرشان همچون كاریكلماتور است، گاهی نیز همچون اشعار هایكو تصویر و اندیشه‌ای ظریف در پس‌شان پنهان است كه در یك لحظه در ذهن خواننده جرقه‌ای كوتاه می‌زند و می‌گذرد، مانند این قطعه:

بر بستر گناهی تازه
خواب تو را می‌بینم
بیدار می‌شوم
رد انگشتانت
بر ملافه‌ها جا مانده است

در كنار این شعرهای كوتاه، طرح‌های ایلیا تهمتنی هم خودشان را به رخ می‌كشند. تضاد یا شباهت تصویری كه ایلیا خلق كرده با تصویری كه ما در ذهن‌مان ساخته‌ایم، به جذابیت خواندن - دیدن می‌افزاید.

«ماه مهمان چشمان تو بود»، «کلماطرح»‌های فریاد شیری و تصویرسازی‌های ایلیا تهمتنی

در بخش «تابلوهای عبور ممنوع عشق! (3)» می‌خوانیم:

در ضیافت زنبورها
عسل نام دختری است
از جنس مومیا
نیشش كه می‌زنند
شیرین‌تر می‌شود

این وصف اروتیك مردانه در شعر، شیرین و زیركانه تصویر شده است، اما به گمانم تصویری كه در صفحه‌ی مقابل آمده، قدرت كلمه را ندارد و به نوعی در ارائه‌ی مضمون، پایین‌تر از شعر است.

در بخش «باغ وحش كلمه‌ها»، این قطعه را می‌خوانیم:

جنگل كه تاریك می‌شود
روباه‌تر از شغال
پشت درختی پنهان می‌شود
كه دانش جغد پیرش كرده است

تصویر و كلمات در این قطعه با هم عجین شده و ایماژ قوی‌ای ایجاد كرده‌اند. نمونه‌های این‌چنینی در كتاب بسیارند.

عنوان فرعی كتاب «كلماطرح» است و فریاد شیری در «پیش‌كلمه» كه جای مقدمه را گرفته، توضیحاتی درباره‌ی ماهیت این اثر داده كه در انتقال اهداف او و تهمتنی به خواننده بی‌تأثیر نیست. او در بخشی از این مقدمه می‌گوید:

«تصویر در كلماطرح همیشه حامل پیام نیست.
تصویر در كلماطرح هم به مخاطب لذت می‌بخشد و هم به درك او از متن كمك می‌كند.
تصویر می‌تواند معنا را در متن به تعویق بیندازد، به این صورت كه یك حس هیجانی و نوعی شوك به خواننده وارد كند و ذهن او را از دریافت یك معنای واحد دور كند.
زبان نیز در ساختن تصویر مؤثر است. با یك بازی زبانی زیبا می‌توان یك تصویر زیبا خلق كرد.
تصویر در كلماطرح فضا و حجمی را به وجود می‌آورد كه مخاطب احساس می‌كند برای اولین بار است كه به این فضا وارد شده است.»

خواندن - دیدن «ماه مهمان چشمان تو بود» برایم تجربه‌ی خوشایندی بود. بیشتر از نمی‌گویم و دیگران را هم به خواندنش دعوت می‌كنم. اما پیش از آنكه فرصت كنید و به سراغ این كتاب بروید، به قطعه شعر دیگری مهمان‌اید:

فاصله را تو یادم دادی
وقتی با لبخند
دور شدی از من
عكاس بهتر از ما فاصله را می‌فهمید
تو در عكس نیستی
فاصله یعنی تو

شناسنامه‌ی کتاب:

ماه مهمان چشمان تو بود
شعرهای كوتاه فریاد شیری و تصویرسازی ایلیا تهمتنی
انتشارت مروارید، تهران، ۱۳۸۹