دور باطل غصب

امیر رسولی

امپراطوری کالدرون نوشته‌ی لئا کوهن یک رمان جنائی و یک ساگای خانوادگی است که آرزوهای مردم بلغارستان را که در تاریخ معاصرشان توسط دیکتاتوری فاشیستی و سوسیالیستی غارت شده‌اند به‌خوبی بیان می‌کند. نویسنده‌ی این کتاب، خانم لئا کوهن از نویسنده‌های سرشناس بلغارستان و سفیر کشورش در کشورهای اروپایی است.

داستان در سوفیا، پایتخت بلغارستان و در سال ۱۹۴۳ اتفاق می‌افتد. یک کارخانهدار یهودی همه‌ی دار و ندار خود را از دست داده است. تا آن لحظه او یکی از ثروتمندترین مردان بلغارستان است که حتی به دربار بوریس سوم هم آمد و شد داشته. اما ناگهان با آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال بلغارستان توسط ارتش نازی و تعقیب یهودیان همه‌ی دار و ندار و اعتبار اجتماعی‌اش را از دست می‌دهد. کالدرون چاره‌ای ندارد جز خودکشی.

«امپراطوری کالدرون»

وقتی کارمندان دولت می‌خواهند کارخانه‌ی کالدرون را مصادره کنند، می‌بینند که چیزی وجود ندارد. به‌زودی معلوم می‌شود که او پیش از خودکشی همه‌ی شرکت‌ها و دارایی‌اش را به نام یک شرکت انگلیسی در قبرس کرده‌ است.

مالکان تازه اما در هاله‌ای از ابهام قرار دارند و هیچکس از هویت واقعی آنان آگاه نیست. چنین است که تعقیب و گریز آغاز می‌شود: مأموران امنیتی، نازی‌ها و بعد از آنها کمونیست‌ها تلاش می‌کنند دارایی کالدرون را به‌دست آوردند، اما تلاش‌شان به جایی نمی‌رسد. کالدرون سالخورده به همه‌ی اینها رودست زده است.

او پیش از آنکه خودش را بکشد، به چهار مرد ناشناس اموالش را واگذار کرده. زمانه تغییر می‌کند و در یک تقطیع زمانی ما از جنگ جهانی دوم به دوران حاضر راه پیدا می‌کنیم: ورثه‌ی کالدرون و از جمله نوه‌ی دختری او می‌خواهند با کمک اسناد قدیمی مایملک کالدرون را از آن خود کنند.

نویسنده‌ی این داستان خانوادگی، مهیج و عجیب که به‌راحتی می‌تواند به یک فیلم دیدنی تبدیل شود و روی پرده‌ی سینما به نمایش درآید، مانند قهرمانان داستانش از یک خانواده‌ی یهودی در سوفیاست. لئا کوهن نوازنده‌ی پیانو بود و مدتی هم، تا پیش از فروپاشی اردوگاه کشورهای سوسیالیستی رهبری فیلارمونی سوفیا را به‌عهده داشت.

بعد از تغییر حکومت لئا کوهن اما به نویسندگی روی آورد و در اینکار هم موفق بود و آثارش با استقبال گسترده‌ی بلغاری‌ها روبرو شد. سپس وارد سیاست شد و به‌عنوان سفیر کشورش به کشورهای اروپای غربی اعزام گشت. او تاکنون هشت رمان نوشته و امپراطوری کالدرون نخستین رمان اوست که به برخی زبان‌ها از جمله به آلمانی ترجمه و منتشر شده است.

لئا کوهن

پدر نویسنده وکیل دو خانواده‌ی یهودی بود که مایملک‌شان را در زمان فاشیست‌ها و در زمان حکومت کمونیست‌ها غصب کرده بودند. یکی از این دو یهودی متمول ولی از هستی ساقط‌شده خودکشی کرد و دیگری به آمریکا مهاجرت کرد. نویسنده امپراطوری کالدرون را بر اساس سرنوشت این دو یهودی نوشته است.

در مسیر داستان به‌زودی امپراطوری کالدرون به حاشیه رانده می‌شود و در عوض سرگذشت قهرمانان داستان در مرکز توجه قرار می‌گیرد. زندگی خانوادگی و زندگی عاطفی آنها تحت سلطه‌ی دو حکومت دیکتاتوری است که به داستان جهت می‌دهد و مسیر حوادث ررا تعیین می‌کند. هر سه قهرمان داستان تا پیش از سقوط حکومت کمونیستی در بلغارستان در روابط عاطفی و عشقی خود با بحران‌ها و سرخوردگی‌های جدی مواجه می شوند.

برای مثال ویکتور که به ظاهر به نوه‌ی کالدرون عشق می‌ورزد، در عمل مأمور اطلاعاتی است و وظیفه دارد معمای کالدرون را حل کند. در پوشش چنین رابطه‌ای نویسنده پیامدهای دیکتاتوری را در زندگی عاطفی قهرمانان داستانش به‌خوبی نشان می‌دهد.

پس از پایان دیکتاتوری هم مشکلات حل نمی‌شود. در این داستان با دنیایی آشنا می‌شویم که وحشت از سقوط، فقر و هرج و مرج بر آن حکومت می‌کند. انسان‌ها هرچند آزادی خود را به‌دست آورده‌اند، اما تکیه‌گاه‌های مطمئن خود را هم در ازای آن از دست داده‌اند. نه دیگر دولت خود را نسبت به آنها متعهد احساس می‌کند و نه کارخانه‌دارانی مانند کالدرون که با ایجاد اشتغال برای شهروندان برای آنها امکان زندگی فراهم می‌آوردند.

نویسنده در قالب رمانی مهیج، خواندنی و از برخی جهات عامه‌پسند از نیاز مردم به کسی که بتواند نسبت به آنها احساس مسئولیت کند، بدون آنکه آزادی‌شان را از آنها سلب کند سخن می‌گوید. موضوع اصلی رمان احساس مسئولیت بدون سلب آزادی و نمایاندن پیامدهای دیکتاتوری در زندگی عاطفی اشخاص است.

در ادبیات معاصر ایران جای چنین اثری بسیار خالی است. بسیاری از موضوعاتی که نویسنده پیش می‌کشد در زندگی و تاریخ ایرانیان هم اعتبار دارد. در فاصله‌ی بین دو انقلاب مشروطه و انقلاب ضدسلطنتی بسیاری از اشرافزادگان و کارخانه‌داران و صاحبان صنایع از هستی ساقط شدند یا مجبور شدند به کشورهای دیگر مهاجرت کنند.

بسیاری از یهودیان و بهائیان تحت تعقیب قرار گرفتند یا اموال آنها غصب شد و در تصرف بنیاد مستضعفان قرار گرفت. تا امروز کسی داستان این گروه اجتماعی را ننوشته و پیامدهای حکومت استبدادی در خانواده‌های این اشخاص را نشان نداده است. امپراطوری کالدرون از این جهت می‌تواند الگوی خوبی برای یک رمان تاریخی و عامه‌پسند ایرانی باشد.

شناسنامه‌ی کتاب:

Léa Cohen: Das Calderon-Imperium. Roman Aus dem Bulgarischen von Thomas Frahm Zsolnay Verlag, Wien 2010. 384 Seiten, 21,50 Euro