«ایران قدرت گازی دنیا نیست»

رضا جمالی

وزیران انرژی کشورهای صادرکننده‌ی گاز روز سه‌شنبه گذشته در مسکو با توافق بر سر اساسنامه‌ی مجمع کشورهای صادرکننده‌ی گاز، شهر دوحه پایتخت قطر را به عنوان مقر دایمی این سازمان جدید گازی انتخاب کردند.

در ارتباط با چگونگی تشکیل این سازمان گازی و نیز چشم‌انداز آتی این سازمان در عرصه‌ی بازار انرژی در جهان با دکتر رضا تقی‌زاده تحلیلگر اقتصادی و کارشناس انرژی در لندن گفت ‌و گو کرده‌ام.

آقای دکتر تقی‌زاده، سرانجام در مسکو با اعلام توافق بر سر تشکیل یک کارتل گازی سازمان کشورهای صادرکننده‌ی گاز متولد شد. به نظر شما چه عواملی در سطح جهان در ضرورت تشکیل این سازمان موثر بودند؟

نه، دلایل سیاسی و نه دلایل فوری اقتصادی تشکیل چنین سازمانی را توجیه‌ نمی‌کند. روس‌ها از این سازمان به عنوان اوپک گازی یاد می‌کنند که شاید به نوعی نشان از عدم اطلاع آقای پوتین از تشکیلات اوپک است که سازمان صادرکنندگان نفت می‌باشد و شاید حالا تا حدودی به اشتباه استفاده از این واژه پی‌برده است در حالی که به هر حال این واژه‌ی اوپک گازی مقداری همه‌گیر هم شده است.

سازمانی که صادرکنندگان گاز را تشکیل داده‌اند نه می‌تواند به شبیه سازمان صادرکنند‌ه‌ی نفت باشد و نه می‌تواند در آن جهتی حرکت کند که ۵۰ سال پیش سازمان اپک حرکت می‌کرد. شرایط اقتصادی دنیا فرق کرده است.

شرایط جهان برای تشکیل یک کارتل صادرکنندگان گاز فراهم نیست و تفرق و تفاوت بین کشورهای صادر کننده‌ی گاز به مراتب در امروز زیادتر از آن است که ۵۰ سال پیش بین صادرکنندگان نفت وجود داشت.

ضمن این‌که سازمان اوپک خودش هم در شرایط فعلی در تغییر بازار نفت تاثیرگذار نیست. بنابراین سازمان مشابه‌ی دیگری نمی‌تواند در این سمت اثرگذار باشد، مشابه‌ی آنچه اوپک بود. بنابراین حتی مقایسه‌ی این سازمان گازی با سازمان اوپک قیاس مع‌الفارق است.

قایم‌مقام شرکت روسی گاز پروم گفته است که قرار نیست این سازمان مانند سازمان اوپک بر اساس سهمیه‌بندی تعیین قیمت گاز کند و هدف از تشکیل آن را برای هماهنگی میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بیان کرده. آیا نبود سبد قیمتی برای این سازمان در آینده مشکل‌ساز نخواهد شد؟

نه، به هیچ وجه مشکلی ایجاد نمی‌کند. شاید همین شرط حضور کشورهایی مثل قطر در این سازمان بوده است.

این سازمان حداکثر می‌تواند به یک مرکز مبادله‌ی اطلاعات بین کشورهای صادرکننده و حتی با پیوستن کشورهای مصرف‌کننده‌ی گاز و بزرگ‌تر کردن این سازمان به سازمان صادرکنندگان و مصرف‌کنندگان گاز تبدیل شود.

چنان‌که آژانس بین‌المللی انرژی که بعد از اوپک تشکیل شد و به عنوان دفاع از حقوق مصرف‌کنندگان نفت شکل گرفت بعداً تلفیقی بود از اعضای دارای نفت و کشورهای مصرف‌کننده‌ی نفت.

بنابراین این سازمان بدون این‌که در جهت کنترل بازار بتواند یا بخواهد حرکت کند، یقیناً در آینده به مرکزی تبدیل خواهد شد که بیشتر به مبادله‌ی اطلاعات و مطالعه در مورد بازار نفت می‌پردازد تا کنترل بازار.

آقای دکتر، یکی از مخالفان تشکیل کارتل گازی یا سازمان کشورهای صادرکننده‌ی گاز در جهان آژانس بین‌المللی انرژی است. علت این مخالفت چیست و آیا حضور ایران و روسیه به عنوان دو قدرت بزرگ گازی نشانه‌ی این مخالفت است؟

ایران قدرت گازی دنیا نیست. در عین حال که دومین ذخیره‌ی بزرگ گازی دنیا را دارد ولی در عین حال کشورهای دیگری به مراتب با ذخایر کوچک‌تر در صفوف مقدم بر ایران از نظر صادرات گاز هستند.

سومین ذخیره در اختیار قطری‌هاست و آن‌ها صادرکننده‌ی بزرگی هستند و بعضی از این کشورها نظیر قطر، الجزایر در زمینه‌‌ی تولید گاز مایع خیلی پیشرفت کرده‌اند. چیزی که هنوز روس‌ها در آن زمینه خیلی به توسعه و پیشرفت دست پیدا نکرده‌اند.

حال آن‌که تفاوت بین گاز مایع و گاز تحت فشار که روس‌ها بیشتر صادراتشان از این راه است، زیاد است و گاز مایع از نظر صادرات به نفت نزدیک‌تر است تا به گاز. ضمن این‌که قیمت‌گذاری در مناطق مختلف دنیا فرق می‌کند.

یعنی روس‌ها با مشتری‌هایی که در اوکراین و بلاروس دارند یک‌جور رفتار می‌کنند و با مشتری‌هایی که در اتریش و آلمان برای گاز طبیعی‌شان دارند نوعی دیگری.

قیمت‌ها گاهی حتا تا ۴۰ درصد درصد ممکن است برای کشورهای مختلف فرق بکند. بنابراین صادرات گاز بیشتر موکول به توافق بین صادرکننده و مصرف‌کننده در مناطق مختلف است.

اگر آژانس بین‌المللی انرژی مخالفت می‌کند و یا در گذشته نسبت به تشکیل چنین سازمانی مخالفت کرده است، برای این‌که آژانس بین‌المللی انرژی در ابتدا برای صف‌آرایی در مقابل اپک که به عنوان یک کارتل نفتی و به عنوان سازمانی برای حمایت از منافع صادرکنندگان نفت تشکیل شده بود شکل گرفت.

تصور این بود شاید سازمان صادرکنندگان گاز هم بخواهند در همان مسیر حرکت کنند. حال آن‌که به علت طبیعت گاز و شرایطی که در بازار امروز دنیا وجود دارد و همین‌طور تمایلات صادرکنندگان کوچک و بزرگ گاز، این سازمان نمی‌تواند به هیچ وجه شبیه اوپک باشد.

مخالفت اولیه‌ی آژانس بین‌المللی انرژی هم ترجیحاً با آشنایی بیشتر با ساختار این سازمان که بیشتر یک واحد مبادله‌ی اطلاعات خواهد شد، از بین خواهد رفت.

با نگاهی گذرا به اعضای این سازمان گازی حضور کشورهای مثل ایران، روسیه، ونزوئلا، مصر یا لیبی و حتا اندونزی و مالزی در ساختار سیاسی این سازمان همسویی کمتری با آمریکا و کشورهای غربی دیده می‌شود . آیا در آینده این سازمان به عنوان یک اهرم سیاسی در معادلات بین‌المللی می‌‌تواند تاثیرگذار باشد؟

به هیچ وجه. حتی اوپک هم در شرایط فعلی آن قدرتی را ندارد که در دهه‌ی ۷۰ داشت. به نظر من حتی اگر اوپک به چند سازمان منطقه‌ای صادرکننده‌ی نفت تبدیل شود بیشتر می‌تواند از منافع منطقه‌ای صادرکنندگان نفت دفاع کند تا شکل فعلی‌اش که در آن تضاد زیاد است.

این تضاد همان‌طور که شما هم اشاره کردید بین صادرکنندگان گاز بسیار زیادتر از تضادی است که بین صادرکنند‌ه‌ی نفت است. ایران به عنوان نمونه یکی از این کشورهایست که صادرکننده‌ی عمده گاز نیست و در حقیقت ایران واردکننده‌ی خالص گاز است.

ولی به هر حال در کنار روسیه قرار گرفته و یا قطر با وجود داشتن مشتری برای گاز صادراتی‌اش در آمریکا و بعد آسیای شرقی بازاری کاملاً متفاوت با روسیه دارد.

بنابراین این دو کشور نمی‌توانند کمترین حمایتی در این سازمان از منافع همدیگر بکنند و منافع کاملاً متفاوتی را تعقیب می‌کنند.

به هر حال حضور یک مجموعه‌ی کشورها با منافع و روش‌های سیاسی مشترک به نوعی سوءظن نسبت به این سازمان را ایجاد می‌کند. ولی این‌که این سازمان در آینده بتواند به عنوان یک اهرم سیاسی مورد استفاده قرار بگیرد بسیار جای تردید است.