از نقش دلار هار نفتی عربستان و نفوذ مذهبی عمیق وهابیون که منجر شد پاکستان به بمب اتم دست پیدا کند نباید غافل بود. سرمایه گذاری گسترده سعودیها بر روی پشتونهایی که آگاهی به هویت قومی خود را در اسلام بنیاد گرا می بینند، بی شک آینده ژئوپلیتیک منطقه را تهدید می کنند. از این روست که خواستگاه واقعی القاعده در میان آنان به مراتب بیشتر است تا درمیان عربها.

در کشورهای عقب مانده همیشه یک اصل شده است که مدرنیستها به جای ائتلاف با مدرنیستها به سمت جریانهای سنتی و واپس گرا تمایل بیشتری دارند همان اتفاقی که برای ایران افتاد . جبهه ی ملی با سلطنت به ائتلاف نرسید و یک نفر از عهد دقیانوس پیدا شد و هر دو جریان را از معادلات سیاسی ایران حذف کرد . والبته باید اذعان کرد که حزب دموکرات آمریکا بطور کلی در مورد پاکستان تحلیل اشتباهی دارد . زرداری به جای ائتلاف با پرویز مشرف به سمت ائتلاف با نواز شریف رفته که یک سرش به عربستان وصل است . و باز هم با توجه به بی ثباتی ای که نواز شریف برایش ایجاد کرده به سمت مذاکره با القائده و طالبان رفته است . و در هر گام هم در مقابل این جریانات عقب نشینی می کند . یعنی منافع سیاسی را تا حد کینه های شخصی کاهش داده است و منافع استراتژیک پاکستان را فدای درگیری شخصی اش کرده است . و تنها ائتلاف پرویز مشرف و زرداری ست که می تواند پاکستان را نجات دهد . در غیر اینصورت هر دو جریان از قدرت حذف می شوند و جریانات واپس گرا با ائتلاف با القائده و طالبان توسط نواز شریف قدرت را بدست خواهند گرفت و کل منطقه را ناامن خواهند کرد .

پاکستان از زمان تأسیس هویت مذهبی دارد و از آنجایی که دین بعنوان بیان آزادی، جایگاهی در پاکستان ندارد، دین های قدرت مدار تمام خلأهای حقوقی را پر کرده و جامعهٌ پاکستان را بشدت آلوده به خشونت کرده اند. ارتش پاکستان وابسته به سازمان سی آی ای آمریکا است و پشتیبان گروه های خشونت گرا مثل القاعده. ژنرال هایی چون حمید گل و دیگران با این گروه ها رابطه دارند. قدرت، همانطوری که فروس اشاره می کند، جهانی است نه منطقه ای یا کشوری. با پذیرش سامانهٌ قدرت در شبکهٌ تارعنکبوتی قدرت قرار می گیرم. پس از استقلال هند و جدا سازی پاکستان، انگلیس ها طوری تقسیمات را انجام دادند که اختلاف بر سر مرزهای پاکستان و افغانستان پیش آمد و ارتش پاکستان
بخاطر تشدید بحران با افغانستان بمنظور تصرف سرزمین های مورد ادعا، به تقویت این گروه های قومی مذهبی پرداخت تا بتواند درگیری ها را خود، ادارهٌ اطلاعاتی کند و بحران را بسود خود تمام کند. در جریان اشغال افغانستان بوسیلهٌ ارتش سرخ، این حمایت ها با پشتبانی مالی عربستان تقویت شد و القاعده کاملاٌ در تصرف اطلاعاتی و نظامی ارتش پاکستان و سازمان سی آی ای در آمد. در پاکستان اکثریت گروه های سیاسی
از استقلال برخوردار نیستند و بمانند بسیاری از سیاست مداران کشورهای توسعه نیافته از طریق سازش عمل می کنند و بنابراین در مدار بستهٌ قدرت راه حل می جویند که تابحال نتیجه ای نداده است، فشار بخشی از جامعهٌ پاکستان، باعث تقویت خانم بی نظیر بوتو و همسرشان آقای زرداری و آقای شریف شده است، اما اینها هنوز باندازهٌ کافی حقوق مدار نیستند و با قدرت سازش و فصل مشترک دارند که به آلودگی اقداماتشان منجر می شود.
محمدرضاراعی

در جریان تظاهرات اخیر پاکستان برای باز گرداندن قضات از کار بر کنار شده، از پاکستان تماس گرفتند که آمادگی مردمی، برای یک خیزش عمومی مهیا شده، میخواستند که پیشنهادها برای بسیج و چگونگی جایگزینی مطرح شود.
این نظر مطرح شد که واقعیت پاکستان روی به رشد یک تراژدی هر چه گسترده تر دارد و آن به این علت که ارتش پاکستان یک حاکمیت مافیایی در ساخت سیاسی- اقتصادی و اجتماعی فرهنگی پاکستان ایجاد کرده و سلطه کاملی بر پاکستان دارد. در عین حال از زمان اشغال افغانستان بوسیله روسیه، و سرازیر شدن کمکهای مالی- نظامی و سیاسی آمریکا و عربستان ارتش پاکستان به اینگونه کمکها که بیشتر آن صرف ارتقای رفاه زندگی ژنرالها و افسران میشود اعتیاد پیدا کرد. در عین حال برای مبارزه ایدئولوژیک با ایران بعد از انقلاب، دست عربستان برای رواج تفسیر وهابانه خود از اسلام کاملا باز گذاشته شد و بنا بر این ریشه های رشد فناتیک اسلامی را در آنزمان باید جست.

در این کانتکست است که تراژدی پاکستان و ریشه هایش آشکارتر میشوند. و این بحث مطرح شد که راه حل را باید در ابعاد ایدئولوژیک و سیاسی و فرهنگی یافت. اینکه اول باید اسلام را از حاکمیت تاریخی قدرت در شکل سنتی و فاندمانتالیسم رها کرد و آنرا بفطرت خود باز گرداند و آن فطرت هیچ نیست مگر اسلام بعنوان گفتمان آزادی و برای اینکار به باورمندان و متفکران متعهد و شجاع احتیاج است. دیگر اینکه در بعد فرهنگی این اسلام با و بازتابهای فرهنگی آن به جامعه عرضه شود تا جامعه خود تصمیم بگیرد. با این عرضه کردن جامعه خود را نه محکوم جبر انتخاب بین دو بد بلکه برای اولین بار دارای حق انتخابی واقعی خواهد شد.
در بعد سیاسی نیز باید قطع امید کند از نظام سیاسی که تا مغز استخوان فاسد است و تابع ارتش، و نیروی جایگزینی که خود را میتواند به جامعه عرضه کند، میشود در شکل شورایی از وکلا و قضات باشد که در جریان مبارزات سالهای اخیر در برابر افکار عمومی به مشروعیتی نسبی دست یافته اند.
البته در پاکستان این پیشنهادات را بسیار رادیکال یافتند و پذیرفته نشد. ولی بنظر نویسنده اگر قرار است پاکستان آینده ای روشن داشته باشد این مطمئنترین راه حل میباشد.
ولی اینرا نیز نباید فراموش کرد که مانند افغانستان و عراق، تحولات مردم سالارانه در ایران میتواند اثرات عظیمی بر طبیعت حرکتهای بدیل در این کشورها داشته باشد.

در سفری که به پاکستان داشتم شیعیان این کشور شدیدا چشم به حمایت ایرانیها چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب داشتند...شاخه های افراطی سلفی در این کشور در برخوردهای خشنی که با شیعیان این کشور در طول تاریخ داشتند باعث شده که متاسفانه گروهی از این دسته هم روی به خشونت بیاورند
اما نباید فراموش کرد که با روی کار آمدن محمد نواز شریف وضعیت طالبان بهتر و افراطی گری در این کشور به اوج خواهد رسید...فتح کابل توسط طالبان در هنگام ریاست این نواز بی شریف صورت گرفت.

Nawaz sharif marde amrika va Arabestan ast.dar hali ke Zardari va khanomash ke motaassefane koshteh shod;be ellathaye mokhtalef ,az jomle asliyat,be iran gerayesh darand;dar safar akhir be iran ;zardari be ziarat mashhad raft va gharar shod yek khatte havayi beyne mashahad va lahor bargharar shavad va iranian dar onja sarmaye gozari konanad.amma vaziyate baloochestan baraye iran negaran konande ast;amrika o arabestan az jodayikhahan iran dar in manteghe hemayat miknanad ke be pakestan migorizand.