«مصرف زیاده از حد موسیقی سنتی، تضعیفش می‌کند»

محمود خوشنام

در دومین برنامه موسیقی‌دانان مهاجر به سراغ دکتر هرمز فرهت، آهنگسار و موسیقی‌شناس مقیم ایرلند می‌رویم. هرمز فرهت در سال ۱۳۰۸ در تهران زاده شد. پدرش از شاگردان درویش‌خان بود و در نواختن تار مهارت داشت.

با وجود این، هرمز تا ۱۵ سالگی گرایشی به سوی موسیقی پیدا نکرد. از سال ۱۳۲۴ بود که همپای آموزش دبیرستانی نزد واحد جینگوزیان از نوازندگان ورزیده ویولن به شاگردی نشست.

همین آشنایی اولیه با موسیقی و اشتیاقی که در پی آورد سبب شد که هرمز در سال ۱۳۲۸ پس از به پایان بردن دبیرستان برای تحصیل جدی در زمینه موسیقی رهسپار آمریکا شود.

او آهنگسازی را در دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس فرا گرفت و سپس در دانشگاه اوکلند به مطالعات خود ادامه داد و بعد به دانشگاه کالیفرنیا بازگشت و در رشته‌ی موسیقی‌شناسی نیز به تحصیل پرداخت.

هرمز فرهت

سرانجام در سال ۱۳۴۲ توانست دکترای خود را بگیرد و از آن پس در چند دانشگاه و از آن جمله در همین دانشگاه کالیفرنیا به کار تدریس تئوری موسیقی و آهنگسازی مشغول ‌شود.

هرمز فرهت در سال‌های تحصیل در آمریکا با بهره‌گیری از یک بورس بنیاد فورد برای مدت ۱۵ ماه با ایران آمد و به پژوهش در موسیقی ایران پرداخت. همین پژوهش، دورنمایه رساله دکترای او در کالیفرنیا شد. رساله‌ای با عنوان مفهوم دستگاه در موسیقی ایرانی.

به کوشش فرهت برای نخستین بار کرسی تاریخ و تئوری موسیقی ایران در دانشگاه کالیفرنیا بنیاد گرفت. علاوه بر آن او مقالات متعدد در مطبوعات آمریکا درباره موسیقی ایران انتشار داد.

هرمز فرهت پس از بازگشت به ایران در گروه موسیقی دانشگاه تهران به عنوان استاد مشغول به کار شد. علاوه بر آن در سال‌های پیش از انقلاب ریاست شورای موسیقی رادیو تلویزیون ملی ایران و عضویت شورای جشن موسیقی جشن هنر شیراز را بر عهده داشت.

فرهت در سال ۱۳۵۸ از نو برای ایراد چند سخنرانی عازم ایرلند شد. این سفر ولی به یک اقامت دو ساله برای تدریس در دانشگاه تبدیل گردید. از آن پس نیز در جمهوری ایرلند به کار در بخش موسیقی دانشگاه دابلین پرداخت. فرهت اینک پس از بازنشسته شدن نیز به طور آزاد با این دانشگاه همکاری می‌کند.

هرمز فرهت موسیقی سنتی ایران را ارج بسیار می‌نهد و ارزش‌های انسانی، عرفانی و زیبایی‌شناسانه آن را می‌پذیرد. ولی معتقد است از آنجا که این موسیقی سخت ظریف و شکننده است مصرف زیاده از حد به آن آسیب می‌رساند و اجراهای مکرر را با آن را با توجه به تنگناهای کمی و کیفی که دارد یکنواخت و ملال آور می‌سازد.

فرهت به زمانه می‌گوید‌: موسیقی سنتی شهری ما فرهنگ خیلی ارزنده‌ای است از نظر جنبه‌های انسانی و عاطفی‌اش و از نظر تاریخی‌اش و جنبه‌های علمی که در آن مستتر است و باید بهتر از آنچه تا حالا انجام شده است شناخته بشود.

اما ضمناً نوعی موسیقی است که دارای فطرت و خصوصیات مشخصی است و مثل هر چیز دیگری دارای محدودیت‌هایی است. مورد استفاده‌اش باید تطبیق کنیم با خصوصیات این بخش و همان‌طور که از قول بنده می‌فرمودید، کاملاً صحیح است.

فکر می‌کنم به کار‌گیری زیاد این موسیقی با در نظر گرفتن محدودیت‌هایی که از نظر کمی و کیفی دارد به آن یک سمتی خواهد داد. چیز ممتازی را که باید به جای خودش و به جای مشخص و برجسته خودش مورد بهره‌برداری قرار بگیرد، بیش از آنچه صلاح است به کار گرفتن، تضعیفش می‌کند.

هرمز فرهت تا کنون قطعات گوناگونی آفریده است. از جمله می‌توان از مجموعه رباعی از هفت رباعی خیام‌، فاتنزی و پول، کوراتت‌های شماره یک و دو، در دشتی، سیمفونیتا برای ارکست زهی، رابزدی مازندارانی برای ارکست بزرگ و قطعات بی‌شمار برای پیانو یاد کرد.