«اُپرا»؛ پیوند موسیقی و تئاتر

محمود خوشنام

اُپرا (Opera) هنری است صحنه‏ای که از پیوند موسیقی و تئاتر پدید آمده است و پیشینه‏اش به پایان قرن شانزدهم میلادی می‏رسد.

در آن زمان در فلورانس ایتالیا گروهی از اشراف و هنرمندان به فکر بازسازی تراژدی‏های قدیم یونان افتادند. نخستین دست‏آورد کوشش‏های آنان ساخت و پرداخت کاری صحنه‏ای به نام «اُرفه و اوریدیکه» بود.

این فرم تازه‏ی صحنه‏ای به زودی راه نفوذ خود را به سراسر اروپا باز کرد.

ساختمان تئاترو آلا اسکالا در شهر میلان ایتالیا. آلا اسکالا که در سال ۱۷۷۸ بنیاد شده از معروف‌ترین اپراخانه‌های جهان است؛ (عکس از ویکی پدیا)

گئورگ فریدریش هِندِل (George Frideric Handel) چند اپرا در انگلستان ساخت. جان بابتیس یولی در فرانسه، رقص و باله را نیز وارد صحنه کرد و در آلمان با کارل ماریا فُن دِبِر (Carl Maria von Weber) و ریچارد واگنر (Richard Wagner) اپرای رمانتیک زاده شد که به مرور محتوای اخلاقی و فلسفی پیدا کرد.

آفریده‏های صحنه‏ای واگنر چون «هلندی پرنده» و «پارسیفال» هنوز که هنوز است در صدر رپرتوار اپراخانه‏های جهان قرار دارد. اگر چه همیشه همه‏ی اپراخانه‏ها توانایی اجرای آن‏ها را ندارند. زیرا علاوه بر بازی‏گران خوش صدا و توانا، به صحنه آرایی‏های پرهزینه نیز نیاز دارد.

به قول یکی از ناقدان، اپراخانه‏های واگنری شباهت بسیار به معابد دارند. با سربرآوردن مکتب‏های مدرن، طبعا تغییراتی در نوشتن و اجرای اپراها نیز پیش آمده، بی‏آن‏که اهمیت آن خدشه‏‏دار شده باشد.

بیشتر آهنگ‏سازان مدرن به نوشتن اپرا نیز روی آورده‏اند و اپرا در سراسر جهان پایگاهی برای خود فراهم آورده است.

اپرا در درازای زندگی ۴۰۰ ساله‏ی خود انواع مختلفی پیدا کرده است:

«اپرا سریا» که منظور اپرایی است که از قواعد اولیه‏ی خود هم‏چنان پیروی می‏کند.

«اپرا کمیک» که محتوایی کمدی، طنزآمیز و احساساتی دارد و فرانسه خاستگاه آن است. اپرا کمیک را در ایتالیا «اپرابوفا» می‏نامند.

ریچارد واگنر (۱۸۱۳- ۱۸۸۳)

اما از میان انواع اپرا «اُپرت» شهرت و محبوبیت بسیار پیدا کرده است. اپرت که می‏توان آن را اپرای سبک نامید، حاصل پیوندی میان رقص، موسیقی و دیالوگ است که بیشتر جنبه‏ی سرگرم کننده دارد.

در ایران اپرت زودتر از اپرا پای به صحنه نهاده است. از عارف و عشقی تا علینقی وزیری و مشیرهمایون شهردار همه اپرت‏هایی ساخته‏اند که برخی از آنان نیز به اجرا درآمده‏اند.

با بنیاد تالار رودکی، برای نخستین بار «سازمان اپرای تهران» به‏وجود آمد که علاوه بر اجرای ماهانه‏ی اپراهای بین‏المللی، ساخت و پرداخت اپرای ایرانی را نیز به آهنگ‏سازان سفارش می‏داد.

در جمع در طول ۱۱ سال فعالیت سازمان اپرای تهران، ۱۱ اپرای ایرانی آفریده شد که بعضی از آن‏ها در تالار رودکی بر روی صحنه آمده است.