«تو بچه‌ی کدوم زن‌ام هستی؟»

مزجلیزا حمزه
نورامی عثمان
برگردان: ونداد زمانی

برای اولین‌بار تحقیقات کامل و همه‌جانبه‌ای درباره‌ی تاثیرات منفی ناشی از زندگی در خانواده‌های چند‌همسری، در شرف تکمیل‌شدن است. «مزجلیزا حمزه» که مسوولیت انتشارات و تحقیقات موسسه‌ی اجتماعی «خواهران در اسلام» در مالزی را بر دوش دارد تهیه‌کننده و برنامه‌ریز اصلی این پروژه‌ی علمی است.

سازمان دفاع از حقوق زنان مالزی، یا «خواهران در اسلام»، هر بار که دشواری‌ها و ناروابودن شیوه‌ی زندگی چند‌همسری را در رسانه‌های کشور به بحث عمومی می‌گذارد با مخالفت نظری رهبران مذهبی کشور روبه‌رو می‌گردد.

خلاصه‌ی عکس‌العمل همیشگی رهبران و سیاست‌گذاران مذهبی مالزی این است که «اعتراضات موجود درباره‌ی خانواده‌ی چند‌همسره قابل اثبات نیست». رهبران مذهبی مالزی با توسل به این برهان کمابیش قانع‌کننده می‌توانند جلوی اعتراضات واقعی را بگیرند.

سازمان «خواهران در اسلام» در طول سال‌های گذشته به اختلاف‌هایی استناد می‌کرد که در دادگاه‌های خانواده ثبت شده است، ولی جواب دولت‌مردان مذهبی در این خلاصه می‌شد که آن اختلاف‌ها از حالت استثنایی برخوردارند و در مجموع مشکل عمده‌ای بر سر راه زندگی چند‌همسری وجود ندارد.

اصرار و استدال قانون‌گذاران اسلامی این است که اگر قانون حق تعدد زوجات به‌درستی رعایت شود در حقیقت به تفاهم و سلامت زندگی خانواده‌ها افزوده خواهد شد

اصرار و استدال قانون‌گذاران اسلامی این است که اگر قانون حق تعدد زوجات به‌درستی رعایت شود در حقیقت به تفاهم و سلامت زندگی خانواده‌ها افزوده خواهد شد.

«خواهران در اسلام» پروژه‌ی بلندپروازانه‌ای را از سال ۲۰۰۷ به دست گرفتند تا بتوانند از طریق آمار‌گیری وسیع و پرکردن هزاران پرسش‌نامه از تمامی استان‌های کشور، ناهنجاری‌های بی‌شمار مربوط به زندگی چند‌همسری را مستند سازند.

انگیزه‌ی اصلی مزجلیزا حمزه و نورامی عثمان که با پشتیبانی آکادمیک سه دانشگاه بزرگ مالزی به آخرین مراحل پروژه‌ی تحقیقاتی خود رسیده‌اند در این نهفته است که بتوانند برای تغییر قانون اساسی اسلامی مالزی پشتوانه‌ی علمی و حقوقی لازم فراهم آورند.

تحقیقات سازمان دفاع از زنان مالزی، در نوع خود جامع‌ترین و گسترده‌ترین تلاش مدون‌شده‌ای است که نه‌تنها در ارتباط با مشکلات زنان و فرزندان خانواده‌های چند‌همسره مدارک و گزارشات مستدل فراهم کرده است بل‌که قادر گشته‌ است مشکلات ایجادشده برای مردان متعهد به این شیوه‌ی خانواده را نیز ثبت کند.

«خواهران در اسلام» پروژه‌ی بلندپروازانه‌ای را از سال ۲۰۰۷ به دست گرفتند تا بتوانند از طریق آمار‌گیری وسیع و پرکردن هزاران پرسش‌نامه از تمامی استان‌های کشور، ناهنجاری‌های بی‌شمار مربوط به زندگی چند‌همسری را مستند سازند

از سال ۱۹۸۴ به بعد، مردان مالزیایی با برخورداری از پنج پیش‌شرط اولیه قانونا اجازه‌ی ازدواج مجدد را دارند. این پنچ پیش‌شرط عبارتند از یک) برخورداری از وضعیت اقتصادی خوب. دو) تضمین رفتار برابر با همه‌ی همسران. سه) برهم‌نخوردن وضعیت همسران سابق. چهار) عادلانه و ضروری‌بودن ازدواج جدید. و پنج) پایین‌نرفتن استاندارد معیشتی همسر یا همسران اولیه.

در چند دهه‌ی اخیر، قوانین مربوط به خانواده‌ی چند‌همسری در مالزی تحت فشار رهبران محافظه‌کار جدید، تسهیلات بیش‌تری برای ازدواج مجدد مردان ایجاد کرد. به‌عنوان نمونه، در سال ۱۹۹۶ شرط پنجم برداشته شد و در سال ۲۰۰۴ شرط چهارم از عادلانه «و» ضروری‌بودن ازدواج به عادلانه «یا» ضروری‌بودن آن تغییر کرد.

در طی سال‌های اخیر با استفاده‌ی از مشخص‌نبودن شرط چهارم، مردان مالزیایی بدون ترس و واهمه از ارتکاب اعمال غیر قانونی، دست‌شان برای ازدواج‌های بعدی بازتر شد و پدیده‌ی تعدد زوجات به امری معمولی در جامعه‌ی مالزی تبدیل گشت.

در چند دهه‌ی اخیر، قوانین مربوط به خانواده‌ی چند‌همسری در مالزی تحت فشار رهبران محافظه‌کار جدید، تسهیلات بیش‌تری برای ازدواج مجدد مردان ایجاد کرد

سیاست‌مداران مذهبی بهانه‌ی جدید و مدرنی نیز به ضرورت تعدد زوجات افزوده‌اند. آن‌ها ادعا می‌کنند که «در دنیای معاصر، بسیاری از خانم‌های تحصیل‌کرده و متخصص به خاطر توجه بیش از حد به کار از شانس ازدواج محروم شده‌اند و خانواده‌ی چند‌همسری مشکل آن دسته از زن‌ها را نیز بر‌طرف خواهد کرد».

جمع‌بندی‌های اولیه‌ی تحقیقات «خواهران در اسلام» به‌روشنی موید این مساله است که فرزندان همسران اول احساس منفی شدیدی از ازدواج مجدد پدر خویش دارند و با باردارشدن همسران جدید بی‌اعتنایی پدران‌شان نیز بیش‌تر می‌شود.

بی‌اعتنایی زایدالوصف پدرانی که بیش از دو همسر و بیش‌تر از ده فرزند دارند به حدی می‌رسد که پدران دیگر قادر به تشخیص فرزندان خویش نیستند و «تو بچه‌ی کدوم زن‌ام هستی؟» جمله‌ی آشنایی است که فرزندان این نوع خانواده‌ها به دفعات متوالی تجربه می‌کنند.

جمع‌بندی‌های اولیه‌ی تحقیقات «خواهران در اسلام» به‌روشنی موید این مساله است که فرزندان همسران اول احساس منفی شدیدی از ازدواج مجدد پدر خویش دارند و با باردارشدن همسران جدید بی‌اعتنایی پدران‌شان نیز بیش‌تر می‌شود

گزارشات مربوط به این تحقیق نشان می‌دهد که تعدد زوجات به رابطه‌ی فرزندان و مادران نیز لطمه می‌زند؛ از طرفی فرزندان نتیجه‌ی بی‌اعتنایی پدر را به گردن مادران می‌اندازند، و از طرف دیگر مادران که افسرده و تحقیر شده‌اند نیز قادر به برقراری رابطه‌ی سالم با فرزندان خود نیستند.

مردان مالزیایی که از موقعیت اقتصادی نامناسبی برخوردارند از جو موجود سواستفاده کرده و ازدواج‌های دوم و سوم خود را با زنان شاغلی ترتیب می‌دهند که بعضا بیش‌تر از خود آن‌ها برای خانواده‌ی بزرگ ایجاد درآمد می‌کنند.

مساله‌ی عمده‌ی بعدی شرط تساوی جنسی است که عملا در دنیای شلوغ و پرتحرک امکان‌ناپذیر می‌نماید. در بسیاری از مصاحبه‌های انجام‌شده در این تحقیق، نه‌تنها زنان از نوبت خود! خبری نداشتند بل‌که مردان خانواده‌های چند‌همسره نیز پاسخ درستی به این سووال ندارند که «امشب نوبت کدامیک از زنان‌ات است؟».

موضوع مهم دیگری که در نتایج اولیه‌ی تحقیقات چشم‌گیر به نظر می‌رسد نارضیاتی مردانی است که به چندین ازدواج تن داده‌اند. به نظر می‌رسد درگیرشدن با مشکلات و ماجراهای چندین خانواده به نگرانی و تشویش بیش از حدی دامن زده است، آن‌چنان‌که مردان مذکور علاقه‌ای ندارند همان شیوه‌ی خانوادگی را به پسران خود پیش‌نهاد دهند.

تحقیق «خواهران در اسلام»، به‌وضوح نشان می‌دهد که رویای مرد مسلمان و نان‌آور اصلی و رابطه‌ی عادلانه‌ای که او می‌تواند بین همسران‌اش ایجاد کند اسطوره‌ای بیش نیست و در واقع تجربه‌ی خانواده‌های چند‌همسره‌ی مالزی سرشار از بحران‌های خانوادگی است.