زنی در چادر سبز با موهای نمایان!

پانته‌آ بهرامی

زنی در چادر سبز با موهای نمایان؛ بر روی حجاب‏اش ریزنقش‏های رنگارنگ قرمز و سفید و نارنجی و در میان آن تصاویری از جنگ و جدل، ستیز و سپر. زنی که تاریخ پردرد جنگ‏ها را به دوش می‏کشد، بدون این که آن را باور داشته باشد. اندوهی که مادران با خود حمل می‏کنند. حجابی که بخشی از تاریخ است. تاریخ سرزمین من. تاریخ دختران جوانی که حقارت و تحقیر را تجربه کردند، اما نشکستند.

نقاشی که برایتان شرح دادم، از سری آثار جدید شیوا احمدی، هنرمند ایرانی مقیم آمریکا است که تحت تاثیر جنبش آزادی‏خواهانه‏ی مردم ایران شکل گرفت.

شیوا احمدی، هنرمند ایرانی در پیوند با سری آثار حجاب می‏گوید:

کارهای کوچک‏تر‏‏ همه سری زن با حجاب هستند. روی چادر همه‏ی آنان یک سری اشیاء ریخته یا مثلا یک سری حیواناتی که قسمت‏هایی از بدنشان معلوم است و یا ابزار جنگ ریخته است و انگار این زن‏ها خیلی دارند تلاش می‏کنند که جلو بروند و این حجاب را پس بزنند.

شیوا احمدی، هنرمند ایرانی مقیم آمریکا

ولی متاسفانه سنگینی و فشار اشیایی که روی حجاب قرار گرفته، نمی‏گذارد آن‏ها به طرف جلو حرکت کنند. این باز برمی‏گردد به همان معنایی که زنان کشور ما و زنان مسلمان با آن درگیرهستند.

این دومین نمایشگاه فردی شیوا در گالری لیلا تقی‏نیا در قلب شهر نیویورک است. بسیاری از موزه‏های آمریکا آثار او را خریداری کرده‏اند. چه آثارش تنید‏گی‏ای از سنت و مدرنیته است؛ سنت نقاشی‏های مینیاتور ایران در پیوند با موضوع‏های روز.

لیلا تقی‏نیا میلانی، صاحب گالری، آثار او را دارای ویژگی‏های خاصی در فرم و محتوا می‏داند:

به نظر من، یکی از بهترین نقاش‏های دنیاست. طرز نقاشی او را نگاه کنید و به من نشان بدهید بعد از نقاشی‏های شاهنامه‏ای فوق‏العاده که مربوط به قرن شانزدهم و هفدهم هستند، از دوره‏ی چه عباسی و چه بعد از آن، چه کسی این‏گونه نقاشی می‏کند. ریزنگاری‏های او فوق‏العاده‏اند! به من نقاشی را نشان بدهید که امروز این‏طور کار کند.

در ضمن، اصلا ایده‏ی پشت کار بسیار جالب است که تمام جریانات امروزه‏ی دنیا است؛ از لحاظ جنگ، نفت و مشکلات زنان و… اگر آن زمان رستم و سهراب بوده، الان برنامه‏ی روزمره‏ی امروزی است. او قهرمان‏های ما را گرفته، آدم‏های نرمال امروزه کرده است.

سری دوم آثار جدید او نمایش دکوراتیو اسطوره‏زدایی است که از قهرمانان ایرانی و هندی الهام گرفته است. شیوا احمدی از اسطوره‏زدایی قهرمانان و آوردنشان به زمین می‏گوید:

یک سری چهره‏هایی را که در نقاشی‏های قدیم ایرانی و هندی دیده می‏شود که به عنوان موجودات اساطیری از آنان یاد می‏شود، این‏ها را گرفته‏ام، از جایگاه و مکان اصلی خودشان خارج کرده‏ام و در محیط دیگری گذاشته‏ام. وقتی آن‏ها در محیط دیگری قرار می‏گیرند، قدرت اصلی‏شان که نجات دادن آدم‏ها و به طور کلی نسل بشر است را از دست می‏دهند.

مانند کدام قهرمان‏ها؟ ممکن است چند تا از آنان را نام ببرید؟

حضرت خضر یکی از کسانی است که معلم تمام پیامران بوده است. او از جای خود خارج شده و در محیط دیگری قرار گرفته و قدرت‏اش را از دست داده است. رستم، سهراب، خیلی از اسطوره‏ها و اساطیر و افرادی که در نقاشی ایرانی و نقاشی هندی قدرت و مهارت خاصی داشتند، حالا بیرون آمده‏اند، در شرایط دیگری قرار گرفته‏اند و قدرت خود را از دست داده‏اند و دیگر چنان که بودند، نیستند.

آن‏چه من در تمام نقاشی‏های‏ام دارم در مورد آن صحبت می‏کنم، بی‏سامانی و ازهم پاشیدگی دنیایی است که در حال حاضر بیشتر در خاورمیانه و به طور کلی در تمام دنیا می‏بینیم.

شما از قهرمانان اسطورزدایی کرده‏اید. چرا؟ چرا فکر می‏کنید اسطوره‏زدایی از قهرمانان تاریخی لازم است؟

این اسطوره‏ها، اسطورره‏هایی هستند که من با آن‏ها بزرگ شده‏ام. من با این داستان‏ها بزرگ شده‏ام، با آن‏ها هر شب به خواب رفته‏ام و صبح بیدار شده‏ام. داستان‏های‏شان را در کتاب‏های درسی خوانده‏ام.

امروز که خودم گوشه‏ی دیگری از دنیا نشسته‏ام و به آن‏ها نگاه می‏کنم، دلم می‏خواهد آن‏ها هنوز همان قدرت را داشته باشند. ولی متاسفانه به خاطر شرایطی که پیش آمده، چه در دنیای غرب و چه در دنیای شرق تمام این اسطوره‏ها، تمام این قدرت‏ها و تمام این موجودات اساطیری همه‏ی قدرت‏شان را از دست داده‏اند و نمی‏دانم آینده به کجا دارد می‏رود.

در این دوران پرتنش که خیزش مردم ایران پس از ۳۰ سال به جدی‏ترین جنبش اجتماعی پس از انقلاب ۵۷ تبدیل شده، هنرمندان نیز از این موج به دور نبوده‏اند. برخی از آنان اساساً نسبت به تعهدات اجتماعی هنر بی‏تفاوت‏اند. بخشی با این موج آمیخته‏اند و نمود تنش‏های اجتماعی در آثارشان رنگ پیدا کرده است. اما دسته‏ی سوم همواره دغدغه‏های اجتماعی نمادی پایدار در کارهایشان داشته است.

شیوا احمدی از هنرمندان دسته‏ی سوم است. آثار او مدت‏ها پیش از خیزش خرداد ۸۸، آمیختگی عجیبی با مسائل اجتماعی داشت. سه ساله بود که انقلاب ۵۷ به وقوع پیوست. دوران کودکی و نوجوانی‏اش، با دوران جنگ، دوران هراس و ناامنی همراه بود.

شیوا احمدی، نقاش ایرانی:

نفت که باید منبعی از نعمت و ثروت و خوبی باشد، تبدیل به ماده‏ای شده است که به خاطر آن در کشورهای مختلف جنگ می‏شود، آدم‏ها کشته می‏شوند و اتفاقات خیلی بدی که در حال حاضر در دنیا می‏بینیم، رخ می‏دهند.

در نتیجه گروه نفت در چیدمان‏های من، به همان ایده‏ای برمی‏گردد که نفت چه نقش عظیمی در زندگی تمام آدم‏های دنیا، فرقی نمی‏‏کند که در شرق زندگی می‏کنند یا غرب، دارد.

چگونه به این ایده رسیدی که بشکه‏های واقعی نفت را بیاوری و روی آن کار کنی؟

همیشه می‏خواستم با بشکه‏ی نفت یک بازی‏ای بکنم. اما این چون چیدمان است با نقاشی فرق می‏کند. این سه بعدی و دیگری دو بعدی است. در نتیجه مقداری مشکل داشتم. سعی می‏کردم بتوانم ایده‏های‏ام را روی آن خوب بیان کنم.

اگر به داخل این بشکه‏های نفت نگاه کنید، یک سری جای گلوله می‏بینید. این جاهای گلوله را من سمبلیک ایجاد کرده‏ام، اما برمی‏گردد به ایده‏ی گلوله‏ای که به جایی خورده و آن را سوراخ کرده است و از جای آن قطرات خون دارد می‏ریزد. ولی کل بشکه به شدت با نقش و نگار تزیینی ایرانی و اسلامی تزیین شده است.

من سعی کردم با تلفیق این دو، چیز جدیدی ایجاد کنم. یکی از معروف‏ترین رنگ‏های اسلامی آبی است. رنگ طلایی سمبل پول، ثروت و قدرت است و آبی یکی از بزرگ‏ترین رنگ‏های مطرح اسلامی است.

مقداری راجع به خودتان توضیح بدهید؟ شما بچه دارید؟ یا اصلا ازدواج کرده‏اید؟ می‏دانم که خیلی پرکار هستید. روزی چند ساعت کار می‏کنید؟

من بچه‏ای ندارم و روزی بین ۱۳ تا ۱۴ ساعت کار می‏کنم. در دانشگاه میشیگان تدریس می‏کنم و در حقیقت تمام زندگی‏ام کارم است. من با کارم ازدواج کرده‏ام.

شما را خیلی وقت است که می‏شناسم و به نظر من یکی از متعهدترین هنرمندان ایرانی در خارج از کشور هستید. در کارهای جدیدتان چقدر خودتان را نسبت به مسائل اجتماعی‏ای که طی هفت تا هشت ماه اخیر در ایران اتفاق افتاده است، متعهد می‏دانید؟

من به عنوان یک ایرانی شرمنده هستم؛ فکر می‏کنم ما ایرانی‏هایی که خارج از ایران زندگی می‏کنیم و درک نمی‏کنیم چه اتفاقاتی در ایران می‏افتد، کار هنری انجام می‏دهیم و نظر می‏دهیم، خُب نظر خودمان را داریم، ولی وقتی هنرمندان ایرانی در داخل ایران هستند، در آن شرایط فرو می‏روند و با پوست و استخوان خودشان درک می‏کنند که چه می‏گذرد، کارشان ارزش دیگری دارد. من از این بابت همیشه به آن‏ها بیشتر احترام گذاشته‏ام.

ولی خودم هم به عنوان دختری که آن‏جا بزرگ شدم، دانشگاه رفته‏ام و الان ۱۲ سال است در آمریکا زندگی می‏کنم، فکر می‏کنم وظیفه‏ی تمام ایرانی‏ها، فرق نمی‏کند کجای دنیا زندگی می‏کنند، این است که اگر کار هنری‏ای می‏توانند انجام بدهند، سعی کنند از طریق آن مقداری آگاهی برای مردم دنیا بیاورند. من سعی کرده‏ام حداقل در کارهای خودم این کار را بکنم.

آیا جنبش آزادی‏خواهی ایران در کارهای شما تاثیر داشته است؟ و در کدام کارتان بیشتر نمایان است؟ یا غیرمستقیم و ناخودآگاه تاثیر داشته است؟

من وقتی کار می‏کنم، به تمام اتفاقاتی که در دنیا افتاده است، گوش می‏دهم. با رادیو و تلویزیون زندگی می‏کنم و مسلما زمانی که آن اتفاقات در ایران می‏افتاد، روی من تاثیر خیلی زیادی گذاشت.

شاید یکی از نقاشی‏های من، زن‏هایی که سبزپوش هستند و هم‏چنین آخرین نقاشی‏ام را که یک انستیتوی هنری خرید، تنها کارهایی هستند که با اتفاقاتی که در ایران داشت می‏افتاد، هم‏زمان بود.