خشونت در عرصه‌ی اجتماعی؛ دولت‌ها و زنان

پانته‌آ بهرامی

تبعیضاتی که بر زنان، نیمی از جمعیت دنیا، در نقاط مختلف جهان اعمال می‌شود بسیار گوناگون و مختلف است. اما اگر بخواهیم بر روی یک موضوع محوری انگشت بگذاریم مسئله‌ی خشونت علیه زنان از چالش‌های دیگر پررنگ‌تر است. شهر نیویورک شاهد دو کنفرانس بزرگ جهانی در مورد مسئله‌ی زنان تنها یک هفته مانده به ۸ مارس روز جهانی زن بوده است.

در چهارمین کنفرانس جهانی زنان در ۱۹۹۵ در پکن، ملت‌های جهان اعلامیه‌ی تاریخی و برنامه‌ی اقدام پکن را به منظور حذف مشارکت زنان در همه‌ی حوزه‌های زندگی عمومی و خصوصی تصویب کردند، این برنامه نشان داد که زنان در ۱۲ مورد چالش‌های مشترک دارند، بهداشت، آموزش، خشونت علیه زنان،‌ حقوق بشر، حضور زنان در مقام‌های تصمیم‌گیری، موضوع دختر بچه‌ها و افزایش فقر در میان زنان بخشی از این چالش‌هاست.

الهه امانی پژوهش‌گر و کوشنده‌ی حقوق زنان به نمایندگی از شبکه‌ی میان‌فرهنگی زنان در مورد اهداف این کنفرانس:

این دو روز اختصاص به این داده شد که ببینیم در ۱۵ سال گذشته چه فعالیت‌هایی شده، دولت‌ها چگونه عمل کردند و ما امروز در کجا ایستاده‌ایم در واقع پیام کلی آن به این‌ گونه بود که اگر‌چه زنان بسیار در زمینه‌های مختلف پیشرفت کرده‌اند ولی این پیشرفت‌ها به هیچ‌گونه جواب‌گوی آنجایی که باید زنان امروزه از نظر برابری جنسی ایستاده باشند قرار ندارد.

الهه امانی، فعال حقوق زنان، بر این باور است که خشونت علیه زنان هم در حوزه‌ی خصوص و هم در حوزه‌ی عمومی در ایران اعمال می‌شود.

زنان ایران خشونت را در حیطه‌ی خصوصی به عنوان خشونت خانوادگی تجربه می‌کنند، خشونت را در جامعه تجربه می‌کنند. اذیت و آزاری که به زن ایرانی به خاطر پوشش تحمیل می‌شود، دستگیری‌ها، اذیت و آزار در خلال این سال‌ها که هزاران هزار مورد دارد، آن‌هم بخشی از خشونت علیه زنان در جامعه است.

الهه امانی پژوهش‌گر و کوشنده‌ی حقوق زنان

بعد خشونتی که در قوانین دولتی و توسط دولت به زنان ایران اعمال می‌شود و یک مورد دیگر نه تنها در مورد ایران بلکه این الان موضوعی است که در بسیاری از کشور‌ها از جمله سودان و الجزایر، خشونتی که از طرف نیروهای متشکل غیر دولتی که تحت حمایت دولت هستند به زنان اعمال می‌شود.

در الجزابر و بعضا در افغانستان توسط روسای مختلف قوم‌های افغانستان و در ایران مثلا خشونتی را که توسط نیروهای بسیجی، به مردم و زنان ایران اعمال می‌شود این‌ها را کسانی می‌گویند که نقش دارند اما غیر دولتی‌اند و مورد حمایت دولت هستند.

فرانک فرید، شاعری که به زبان آذری نیز شعر می‌سراید، مترجم، فعال حقوق زنان و سردبیر مسائل زنان ماهنامه‌ی توقیف شده‌ی دیلماژ از ایران در کنفرانس حضور داشت.

او معتقد است که بر زنان تبعیضات زیادی اعمال می‌شود ولی بر نکته‌ای در مورد زنان قوم‌های مختلف اشاره کرد که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. از او در مورد وضعیت ویژه‌ی زنان مناطق مختلف از جمله آذربایجان جویا شدم:

هر چه‌قدر تعداد تبعیضات بیشتر باشد، هر چه قدر کسی محروم‌تر باشد، بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرد. حالا در منطقه‌ی آذربایجان هم مسئله‌ی زبان یک موضوع مهم است زیرا زنان نمی‌تواند خودشان را بیان بکنند. این حق طبیعی هرکس است که به زبان مادری خودش بنویسد و بخواند، این حق گرفته می‌شود.

فرانک فرید، شاعری که به زبان آذری نیز شعر می‌سراید، مترجم، فعال حقوق زنان و سردبیر مسائل زنان ماهنامه‌ی توقیف شده‌ی دیلماژ

حال زنان دو راه این‌جا دارند یکی این‌که تن بدهند به این‌که در لاک خودشان فرو بروند و عده‌ی بیشترشان هم تن به یک‌سان سازی فرهنگی می‌دهند. وقتی که شما فکر کنید می‌بینید مشکلاتتان کمتر است، این زبان مادری را کنار می‌گذارید که بتوانید یک تبعیض را از روی دوش خودتان بردارید.

یعنی این در واقع راه حل دوم است که گفتید یک راه حل این است که خودشان را کنار بکشند و دیگری این است که خودشان را عرضه بکنند.

بله. را حل دوم، آسان‌ترین راه حل است و آن چیزی است که سالیان سال تبلیغ می‌شود. هم سیستم آموزشی این را به شما تحمیل می‌کند و هم این‌که به هر حال با تحقیر‌ها و توهین‌هایی مواجه می‌شوید که احتملا مسخره‌تان می‌کنند به خاطر لهجه‌‌تان به هر حال زنان هم استعداد بالایی در یادگیری زبان دارند، به راحتی زبانی که غالب هست را می‌گیرند تا مشکلات‌شان کمتر شود.

یعنی از آن طریق میان‌بر می‌زنند که در جامعه بتوانند حضور بیشتری داشته باشند، وضعیت اقتصادی یک منطقه بسیار در مسئله‌ی زنان تاثیر‌گزار است. یعنی ببینید بی‌خود نیست که ما در ایران با ۷۰ میلیون جمعیت یک پایتخت ۱۵ میلیونی داریم.

عواملی بوده است که مردم را آن‌جا متمرکز کرده است، یک چیزهایی از جاهای کم شده است که مردم آن‌جا متمرکز شده‌اند و این درواقع بیشتر موجب عقب‌ماندگی بقیه‌ی جاها در کشور می‌شود.

چند سال اخیر مثلا از منطقه‌ی آذربایجان یا خود شهر تبریز هم جمعیت کم شده است برای مهاجرت؟

بیشترین مهاجرت‌ها از منطقه‌ی آذربایجان صورت گرفته است، تحقیق هم شده است، منطقه‌ای بوده که روشنگری در آن بسیار بالا بوده و هنگامی که این را از آن می‌گیری و روشن‌فکران‌اش به نوعی از این منطقه می خواهند به جایی بروند که فرصت بیشتری دارند، برای همین است که سرمایه‌های اقتصادی از آن‌جا می‌خواهند بروند، زیرا امنیت و فرصت‌های اقتصادی بیشتری وجود دارد.

از روستاها مهاجرت صورت گرفته و این جمعیت به هر حال روستاها بعضی‌هاشان واقعا خالی از سکنه شدند یا بعضی از آن‌ها پیرنشین هستند یا مردها برای این‌که دنبال کار بروند، زن‌ها در بعضی از روستاها ماندند و این مشکل زیادی پدید آورده است یعنی زنانی که ازدواج نکردند یا این‌که زنانی هستند که شوهران‌شان به دلیل این‌که کار پیدا کنند می‌روند، و زنان می‌مانند و بار زیادی که در آن مناطق محروم - که هرروز هم محروم‌تر می‌شود - بر دوش‌شان است.

الهه‌ امانی، استاد دانشگاه و فعال حقوق زنان، حمله‌ی لباس شخصی‌ها به زنان را نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان نیز نوعی اعمال خشونت بر زنان می‌داند. او علت اصلی وجود لباس شخصی‌ها را شانه خالی کردن دولت از پاسخ گویی و مسئولیت می‌داند.

به نظر من دلیل اصلی آن این است که دولت نمی‌خواهد مسئولیت اعمالی که انجام می‌دهد را به عهده بگیرد، زمانی که گلوله‌ای از سلاح یک نیروی انتظامی که به طور رسمی حفظ استقرار یک دولت غیر دموکراتیک را بر عهده دارد در می آید، دولت مسئول جواب‌گویی آن است ولی وقتی که ندا توسط گلوله‌ی یک توسط گلوله‌ی یک نیروی غیر دولتی کشته می‌شود دولت می‌تواند با آن بازی کند و آن را واژگونه جلوه دهد.

این مسئله‌ای بود که به نظر من به عنوان کسی که هم در کنفرانس پکن شرکت کرده، هم در کنفرانس متعاقب پکن در کوبا و امروز کنفرانس پکن به‌علاوه‌ی ۱۵، من این روند را کاملا در عرصه‌ی جهانی می‌توانم مشاهده کنم که این به عنوان یک نیروی رشد یابنده در خشونت علیه زنان، در سطح جهان و در ایران در واقع امروزه مطرح هست، مسئله‌ی کشته‌شدن ‌ندا در ایران به عنوان یک نمونه این روند جهانی اشاره کردم.

در پاسخ به این مسئله دو نفر از ایران که در این کنفرانس سازمان‌های غیر دولتی شرکت کرده بودند و به هیچ روی به نظر نمی‌آمد که این‌ها غیر دولتی باشند در پاسخ من گفتند در مقابل کمپین یک میلیون امضا ما کمپین ۲۲ میلیونی داریم و ندا توسط نیروهای مخالف جمهوری اسلامی به قتل رسید. این‌ را که اظهار کردند تمام بخشی از سالن که من در آن‌جا قرار داشتم صدای اعتراض بلند شد.

از مردم عادی، یکی از این زنانی که از ایران شرکت کرده بودند اظهار داشتند که ایران فیدا را قبول ندارد و آن را امضا نمی‌کند، کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان به خاطر این‌که ما قوانین و پیمان نامه‌های خیلی مترقی‌تر داریم که باعث حمایت از خانواده و صلح می‌شود.

کشور آمریکا هم کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان را تصویب نکرده است. خود من به عنوان مسئول یک سازمان غیر دولتی در آمریکا این فشار را به دولت آمریکا می‌آوریم که کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان را امضا کند.

یعنی اساسا نقش سازمان‌های غیر دولتی این است که برای پیش‌برد مسائل زنان و برابری جنسیتی به دولت های خودی فشار بیاورند تا بتوانند آن‌ها را به آن سمتی سوق دهند که بتوانند مصوبات را نه تنها بپذیرد بلکه برنامه‌ی عملی داشته باشد تا آن را در نهاد‌های دولتی مد نظر داشته باشد.

کنفرانس دوم اجلاس کمسیون «مقام زن» نام داشت. این اجلاس هر ساله از سوی سازمان ملل متحد برگزار می‌گردد امسال با حضور نمایندگان کشورهای عضو و نهاد‌های وابسته به این سازمان پنجاه و چهارمین اجسال کمسیون مقام زن در شهر نیویورک برگزار شد.

ویژگی امسال اجلاس، بررسی کارنامه‌ی دولت‌ها بود. سازمان ملل، پرسش‌نامه‌ای را در اختیار دولت‌ها قرار داده تا دولت‌ها گزارشی در مورد ۱۲ چالش اصلی وضعیت زنان ارائه دهند.

الهه امنی در مورد گزارش جمهوری اسلامی در مورد وضع زنان می‌گوید:

مواردی که همت و کوشش زنان ایران بوده و اعتبار آن به دولت تعلق نمی‌گیرد، آن‌ها را هم به حساب خودش گذاشت. موفقیتی که امروزه زن ایران در زمینه‌ی حضورش در آموزش عالی، در زمینه‌های هنر و باروری‌های دیگر دارد مورد تحسین جامعه‌ی جهانی است، آن‌ها را نیز به خود متعلق دانسته و آن گزارش قابل بحث است.

بررسی کارنامه‌ی دولت‌ها در واقع محور اصلی کنفرانس امسال است. سازمان‌های غیر دولتی از سازمان ملل می‌خواهند وارد عمل شوند و با گذاشتن استراتژی‌های مختلف بتوان کارنامه‌های دولت را به طور عملی تغییر داد.

الهه امانی بر این باور است که مسئله‌ی خشونت نسبت به زنان تنها مربوط به کشور‌های جهان سوم نمی‌شود. این موارد در آمریکا هم مطرح است. وی هم‌چنین از سه چالش محوری زنان که در کنفرانس مطرح بود، نام برد.

این در مورد جامعه‌ی آمریکا مطرح است، هنگامی که نیروهای دست راستی و مسیحیان افراطی در کلینیک‌هایی که سقط جنین در آن‌ها صورت می‌گیرد بمب‌گذاری می‌کنند، این هم نوعی خشونت از طرف نیروهای غیر دولتی است.

البته در این‌جا آن‌ها محاکمه می‌شوند و همین چندوقت پیش یکی از این افراد محاکمه شد. ولی در هر حال کمسیون نیروهای غیر دولتی در سال ۲۰۰۹ پرسش‌نامه‌ای به فعالین زنان در جامعه‌ی جهانی ارائه دادند، نتایج آن پرسش‌نامه، مسئله‌ی خشونت علیه زنان به عنوان برجسته‌ترین موضوع مورد نظر سازمان‌های غیر دولتی امروزه در تمام دنیا مورد بحث است.

در کنار آن، مسئله‌ی بهداشت زنان است که ما می‌دانیم به ویژه در منطقه‌ی آمریکا مسئله‌ی بسیار مهمی است. آهنگ رشد زنانی که بیماری ایدز را می‌گیرند در آفریقا و به‌ویژه در جنوب آفریقا شش برابر تعداد مردانی است که به بیماری ایدز مبتلا می‌شوند و در کنار آن نیز فیدا، کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض که به عنوان اعلامیه‌ی حقوق زنان محسوب می‌شود.

همان‌طور که ما از اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر صحبت می‌کنیم، فیدا به عنوان اعلامیه‌ی برابری حقوق زنان است. تصویب آن یک مرحله است و عملکرد آن یک مرحله‌ی و عرصه‌ی خیلی گسترده‌تری است و در آمریکا که فیدا را امضا نکرده‌ است، شهر سن فرانسیسکو فیدا را قبول کرده است و آن را پیاده کرده است.

امروزه خشونت علیه زنان فقط ضرب و شتم زنان در خانواده نیست. خشونت در جامعه است و خشونتی که از دولت‌ها اعمال می‌شود، حتی عدم باروری اقتصادی زنان به عنوان خشونت اقتصادی از آن یاد می‌شود. یعنی خشونت مفهوم‌اش در عرصه‌ی جهان بسیار باز و گسترده شده است.

ما از خشونت سیاسی، خشونت اقتصادی و خشونت اجتماعی می‌توانیم صحبت کنیم و در تمام این موارد به نظر من خشونت علیه زنان یکی از مهم‌ترین چالش‌های زنان در دنیای امروز است.