باتلر و خشونت هنجارهای جنسیتی

الهام ملک پور

در مقدمه، مترجم هدف از نشر ‌این کتاب را گشایش دو جبهه‌ی مبارزاتی می‌داند.

امین می‌نویسد:

«توسعه‌ی ‌نشر الكترونیكی به منزله‌ی شكستن سد سانسور و سركوب رژیم حاكم از یک‌سوی و معرفی و بسط اندیشه‌ی Queer به جامعه‌ی اندیش‌مندان مبارز و ترقی‌خواه فارسی‌زبان، شكستن مرزبندی و محدودیت‌های جنسیتی كه انگیزه‌ی نوشتن‌ این كتاب توسط مولف بود با انگیزه‌ی شكستن مرزبندی و محدودیت‌های حاكم بر آزادی بیان نزد مترجم تقویت شده است.» ص ۷ – مقدمه‌ی مترجم

آشفتگی جنسیتی (Gender Trouble) برای نخستین‌بار در سال ۱۹۹۰ میلادی در آمریکا به چاپ رسیده است و بیش از ۱۰۰۰۰۰ نسخه از آن در کشورهای دیگر و به زبان‌های مختلف منتشر شده است.

جودیت باتلر (Judith Butler) نویسنده‌ی ‌این کتاب، فیلسوفی پساساختارگرا و منتقد فمینست آمریکایی است. اندیشه‌ها و نوشتار او در حوالی نظریه‌ی فراهنجار، نظریه‌ی کوییر، فلسفه‌ی سیاسی و علم اخلاق در تردد است.

افتخار باتلر، خروج کتاب از معنای آکادمیک آن و گستردگی‌اش در متن جامعه و دردسرهای جنسیتی آن است با وجود‌ این‌که ‌آشفتگی جنسیتی، را یک متن آکادمیک می‌داند

جودیت، استاد ادبیات در دانش‌گاه برکلی کالیفرنیا است. مدرک دکترای خود را در سال ۱۹۸۴ از دانش‌گاه ییل دریافت کرد. و از عنوان پایان‌نامه‌ی او، دغدغه‌های اندیشگانی‌اش را می‌شود مرور کرد؛ پایان‌نامه‌اش متنی با عنوان «مباحث شهوت، بازتاب اندیشه‌های هگل در قرن بیستم فرانسه» بود.

نخستین کتاب جودیت،‌اشفتگی جنسیتی (Gender Trouble) بوده است.

این کتاب در پاییز ۱۳۸۵ به کوشش امین قضایی به فارسی برگردانده شد و به‌صورت کتاب الکترونیکی در وب‌گاه مجله‌ی شعر به چاپ رسیده ‌است.

این‌که‌این کتاب را از متون پایه‌گذار نظریه‌ی Queer می‌دانند بی‌راه نیست. شاید گفته‌ی خود جودیت، گویای‌ این نکته باشد؛ آن‌جا که می‌گوید «حیات متن از نیات من فراتر رفته است.» ص ۹ – پیش‌گفتار ۱۹۹۹

این متن بخشی از سنت فمنیسم است. سعی کرده است به بازنگری دسته‌بندی‌های تعاریف در حوزه‌ی جنسیت بپردازد و از‌این منظر به بازتولید مفاهیم فمنیستی یاری رساند.

‌این متن زمینه‌ای از امکان‌ها را برای جنسیت بازمی‌گشاید و انتقاد از خود است؛ پرسش از خود. نقدی از درون که به‌زعم جودیت نویدبخش زندگی دموکراتیک‌تر و مشمول‌تر برای جنبش است.

کلود کهون

«آشفتگی جنسیتی، در جست‌وجوی راه‌هایی است تا نشان دهد همین تفكرِ «چه چیزی ممكن است» در زندگی «جنسیتی‌شده» با فروض قاهرانه و عادی‌شده، مسدود گشته است. كتاب هم‌چونین به دنبال از‌میان‌بردن تمامی تلاش‌هایی است كه گفتمانی از حقیقت را به كار می‌گیرند تا كنش‌های جنسی و جنسیتی اقلیت را مشروعیت‌زدایی نمایند.

این بدان معنا نیست كه تمامی كنش‌های اقلیت موردِ اغماض یا ستایش‌اند، بل بدین معنی است كه ما باید قادر باشیم پیش از هر نوع نتیجه‌گیری در باره‌ی آن‌ها، به آن‌ها بیاندیشیم» ص۱۰ – پیش‌گفتار ۱۹۹۹

و ‌این‌همه بدان معنا نمی‌تواند باشد که جودیت در‌ این کتاب هنوز به انگاره‌های دوآلیته‌ی واپس‌گرا و فلج‌کننده پای‌بند است. «جنسیت می‌تواند مبهم ارائه شود بی‌آن‌كه موجب‌اشفتگی یا جهت‌گیری مجدد تمایلات جنسی هنجارین گردد.» ص ۱۸ - پیش‌گفتار ۱۹۹۹

حتا اگر از سمت و سوی دوگانه‌های مرد - زن، دگرجنس‌گرا - هم‌جنس‌گرا و ... سربرگردانیم.

چرا‌که ساز و کار قدرت بر مبنای استراتژی جاگیر‌شدن در یک‌سوی دوآلیته‌ی فرسایشی و فرمایشی است. قدرت ظاهرن چیزی بیش از معاوضه میان سوژه‌ها یا رابطه‌ی واژگونی ساده میان سوژه و دیگری است؛ «به‌واقع، قدرت در عمل تولید همین چارچوب دوگانه برای تفكر در باب جنسیت ظاهر می‌گردد».ص ۳۷ – پیش‌گفتار ۱۹۹۰

حال آن‌که سوال‌این است: چه تعریف جدیدی از قطب‌های ناهم‌گون موازنه‌ی جدید قدرت‌ها را (نه لزومن در دوآلیته‌ی نرینگی و مادینگی) باز تولید می‌کند تا به تقابل بهینه‌ای از رویارویی و زیست فرد با پیرامون‌ش برسیم؟

این کتاب مدعی آن است که برای کمک به هم‌گرایی سیاسی دیدگاه‌های فمینیسم، گی، لزبین در باب جنسیت با نظریه‌ی پساساختارگرایی، وقوع یافته است. ص ۴۱ – پیش‌گفتار ۱۹۹۰

جودیت می‌گوید که مسئله‌اش حاشیه‌ای‌ماندن نیست، «بل‌كه سهیم‌شدن در هر منقطه‌ی حاشیه‌ای و شبكه‌ای است كه از مراكز انضباطی روییده و سبب جای‌گزینی متكثر‌ این اتوریته‌ها می‌شوند.» ص۴۱ - پیش‌گفتار ۱۹۹۰

او می‌گوید برای نشان‌دادن ناتوانی عاملیت سیاسی، در جهت جدایی از پویه‌های متشکل قدرت برسازنده‌اش تلاش کرده است. ص ۲۹ - پیش‌گفتار ۱۹۹۹ او نگران بوده است.

نگرانی جودیت از هراس بوده است. «آیا نابودی دوتایی‌های جنسی، چونان عظیم و وحشت‌انگیز است كه باید تعریفن غیرممكن باشد و مكاشفه‌ی آن از هر اندیشه‌ای در باره‌ی جنسیت حذف شود؟»ص ۱۰ – پیش‌گفتار ۱۹۹۹

جودیت نگرانی خود را داشت. نگران بود؛ ترس از کنش به سبب هراس از آن، بر خوانش کتاب و خواندنی‌بودن آن سایه بیاندازد. معنای جنسیت اگر محدود به پیش‌انگاره‌های کنش جنسی غالب گردد فمینیسم به گوشه‌ای انحصارگرایانه تبعید می‌شود. ‌اشاره به انسان، آرامش تعقل را به‌این کتاب برمی‌گرداند.

افتخار باتلر، خروج کتاب از معنای آکادمیک آن و گستردگی‌اش در متن جامعه و دردسرهای جنسیتی آن است با وجود‌ این‌که ‌آشفتگی جنسیتی، را یک متن آکادمیک می‌داند.

«بی‌شک عجیب و برای برخی دیوانه‌كننده است كه كتابی به‌آسانی مصرف نشود اما مطابق استانداردهای آكادمیكی «عامه‌پسند» باشد.» ص۲۳ - پیش‌گفتار ۱۹۹۹

او از‌ این‌که کتاب‌ش از فضای آکادمیک پا فراتر گذاشته و به پیکره‌بندی زندگی ورود کرده است شادمان است و از‌این تجربه به نیکی یاد می‌کند. و‌ این‌ها دقیقن به ‌این خاطر است که فرد را به دردسر می‌انداخت. آن‌چه مهم می‌نماید.