زنان به زنان کمک می‌کنند

شکوفه منتظری

«خانه‏ی امن زنان» چیست؟ خانه‏های امن زنان مکان‏هایی هستند که به زنانی که تحت خشونت‏های خانگی قرار گرفته‏اند، کمک و مشاوره ارائه می‏دهند و علاوه بر آن، مکانی امن را در اختیارشان می گذارند.

نخستین خانه‏ی زنان در اروپای غربی، در سال ۱۹۷۱ در انگلستان بنیان‏گذاری شد. در سال ۱۹۷۶ هم در برلین و کلن آلمان، برای اولین بار خانه‏های امن زنان به‏وجود آمد.

حمیلا نیسگیلی یک زن ایرانی است و در یکی از خانه‏های امن شهر کلن آلمان مشغول به کار است. از حمیلا خواستم برای‏ ما توضیح دهد، خانه‏ی امن زنان اساساً چیست؟

‏خانه‏های امن زنان در آلمان برای حفاظت از زنانی که به‏ویژه مورد خشونت فیزیکی قرار گرفته‏اند، بنا شده است. طرح این خانه‏ها به این دلیل بود که زنان مورد خشونت قرار گرفته، مکان امنی داشته باشند تا کسی که آنان را مورد تجاوز و خشونت قرار داده است، نتواند آن‏ها را پیدا کند. اساس این خانه‏ها بر این است که آدرس‏های مخفی دارند و دسترسی به آدرس‏های این خانه‏ها در هیچ‏جا امکان‏پذیر نیست.

شما در این خانه‏ها چه کمک‏های مشخصی به زنان آسیب‏دیده ارائه می‏دهید؟

زنانی را که ما تحت حمایت خود قرار می‏دهیم، کسانی هستند که نه تنها مورد خشونت قرار گرفته‏اند. بلکه این خشونت تمام هم نشده است. یعنی کسی که آنان را مورد خشونت قرار داده است، در پی آنان است و می‏خواهد آن‏ها را به همان رابطه‏ی قبلی بازگرداند و دوباره مورد خشونت قرار دهد.

به این علت، معمولا زنانی به خانه‏های امن زنان پناه می‏آورند که می‏خواهند مخفی بشوند و به شدت هم تحت فشار روحی قرار دارند. چرا که دلایل مختلفی برای این گونه روابط وجود دارد. یکی از دلایل هم می‏تواند این باشد که این رابطه دوطرفه بوده و نوعی وابستگی حتی نسبت به خشونتی که به زن روا می‏شود، ایجاد کرده است.

در نتیجه برای زنانی که به این خانه‏ها می‏آیند، مهم‏ترین مساله در ابتدای ورودشان این است که به آن‏ها کمک شود تا دوباره خود را پیدا کنند و به خودشان متکی شوند. چون فرار به خانه‏های امن، آخرین راهی است که زن به آن روی می‏آورد. به این معنا که او راه‏های مختلفی را امتحان کرده تا به این راه حل رسیده است.

زنانی که به خانه‏های امن پناه می‏آورند، معمولا مدتی طولانی در یک رابطه‏ی خشونت‏بار زندگی کرده و اعتماد به نفس‏شان به شدت صدمه دیده است و کلا بسیار آسیب‏دیده هستند. در نتیجه، مهم‏ترین کار برای ما این است که ابتدا اعتماد به نفس این زنان را به آنان برگردانیم.

آیا در این راستا، خدماتی مانند مشاوره‏ی حرفه‏ای به این زنان ارائه می‏دهید؟

بله؛ کسانی که در خانه‏های امن زنان کار می‏کنند، همه مددکاران اجتماعی و تحصیل کرده‏ی این رشته هستند و یا روانشناسی خوانده‏اند. البته مواردی هم وجود دارد که ممکن است زن نیاز به روان‏درمانی داشته باشد و ما او را مستقیم پیش یک روانشناس بفرستیم.

ولی بیشتر مشاوره‏ی ما از نظر تنظیم روابط اجتماعی این زنان و بازگرداندن آنان به سلول اجتماعی‏ای است که در آن زندگی می‏کنند، اما ارتباط‏شان با آن قطع شده است. ما به زن کمک می‏کنیم که بتواند روابط اجتماعی‏اش را دوباره سامان بدهد و حلقه‏ی اجتماعی خود را پیدا کند.

آیا خدمات حقوقی هم ارائه می‏دهید؟

بله؛ بخش اصلی کار ما این است که مشخص کنیم این زنان از کجا و چه امکانات مالی‏ای می‏توانند استفاده کنند. یعنی یک بخش جدی کار ما، مشاوره‏ی حقوقی و پیدا کردن امکانات مختلف بر مبنای قوانین تأمین اجتماعی آلمان است.

آیا تمام زنان ساکن خانه‏های امن، آسیب‏دیدگان خشونت‏های خانگی هستند؟ یا به عبارت دیگر، این خشونت عموما از سوی همسران این زنان نسبت به آنان اعمال شده یا موارد دیگری هم وجود دارد؟

بیش از ۱۶ سال است که من در خانه‏های امن زنان کار می‏کنم و کم‏تر موردی را به خاطر دارم که غیر از خشونت‏های خانوادگی بوده باشد.

البته ممکن است این خشونت مستقیم از سوی همسر زن نباشد، بلکه خانواده‏ی همسر و یا حتی خانواده‏ی خود زن و پدر و یا برادر باشند که این خشونت را اعمال می‏کنند. اما به هرحال هیچ‏کدام بیگانه نیستند. اکثراً خشونت مرد است نسبت به زن در یک روابط متقابل میان آن دو.

آیا مواردی هم وجود داشته که بعد از مدتی سکونت در خانه‏ی امن زنان، زن آسیب‏دیده بخواهد دوباره به سوی همسرش و یا افرادی که نسبت به او خشونت روا داشته‏اند، برگردد؟

واقعیت این است که در رابطه‏ای خشونت‏بار قرار گرفتن، در هر فرد زمینه‏ی خاص خود را دارد و می‏تواند نوعی وابستگی به آن خشونت هم ایجاد کند. بر این اساس، مواردی هم وجود دارند که زن علی‏رغم خشونتی که نسبت به او اعمال می‏شود، به رابطه‏ی قبلی‏اش برمی‏گردد.

البته این نوع موارد قبلا بیشتر بودند. چرا که تا سال ۲۰۰۲ قوانین آلمان به این شکل بود که زنی که مورد خشونت قرار می‏گرفت، به پلیس مراجعه می‏کرد. حال یا همسایه‏ها و یا خود زن، پلیس را در جریان قرار می‏دادند و پلیس بعد از مراجعه به محل، زن و یا اگر بچه‏ای هم در خانه بود، زن و بچه‏ها را به خانه‏های امن زنان منتقل می‏کردند.

یعنی خود زن انتخاب نکرده بود که از این رابطه بیرون بیاید؛ بلکه در وضعیتی اضطراری قرار گرفته بود و در آن وضعیت، پلیس او را از خانه خارج کرده بود. مرد هم در خانه، با همه‏ی امکاناتی که آن خانه داشت، می‏ماند.

بعد از سال ۲۰۰۲ قوانین مربوط به حفاظت از قربانیان خشونت، به ویژه در رابطه با خشونت‏های خانوادگی بازتنظیم شد. بر مبنای قوانین جدید، وقتی پلیس مراجعه می‏کند، مرد و یا فردی را که خشونت روا داشته، از خانه بیرون می‏کند و قربانی که معمولا زن و بچه‏ها هستند، در خانه می‏مانند.

زن برگه‏ای هم در دست دارد که بر اساس آن، ۱۰ روز مهلت دارد تصمیم بگیرد چگونه می‏خواهد ادامه بدهد. آیا می‏خواهد مرد را دوباره به زندگی‏اش راه بدهد یا خیر. در این ۱۰ روز هم مرد حق ندارد به هیچ وجه به ۴۰متری آن خانه نزدیک شود و یا هیچ‏گونه تماس تلفنی‏ای با زن یا بچه‏ها برقرار کند تا این زن بتواند طی این ۱۰ روز در آرامش کامل فکر کند و تصمیم بگیرد.

از زمان اجرای این قانون به بعد، زنانی که به خانه‏ی زنان مراجعه می‏کنند، قبلاً تصمیم خود را گرفته‏اند. به همین خاطر، من به جز یکی دو مورد، دیگر ندیده‏ام که زن به رابطه‏ی خشونت‏بار برگشته باشد.

آیا امکان کار داوطلبانه در مراکزی این‏چنینی وجود دارد؟

بستگی به نوع و سیستم کار هرکدام از این خانه‏های امن دارد. مثلا خانه‏ی امنی که من در آن کار می‏کنم، «خانه‏های امن مستقل زنان» مربوط به پروژ‏ه‏‏ای به نام «زنان به زنان کمک می‏کنند» هستند. این خانه‏ها در سال‏ ۷۶ میلادی در آلمان پا گرفتند و زنان در شهرهای مختلف، با الهام از این برنامه، خانه‏های زنان را ایجاد کردند.

بخشی از خانه‏های متعلق به این پروژ‏ه «خانه‏های مستقل امن برای زنان» هستند که برنامه‏ها و اهداف خود را مستقلاً تنظیم می‏کنند و لزوماً همه یکسان و بر اساس یک برنامه پیش نمی‏روند.

در شهر کلن، ما دو خانه‏ی امن زنان داریم که هر دو با هم یک انجمن را تشکیل می‏دهند. این خانه‏ها، بر مبنای موضع سیاسی‏ای که دارند، نیروی کار داوطلبانه را نمی‏پذیرند. موضع حاکم بر این خانه‏ها این است که زنان همیشه بی‏مزد و مواجب به انجام کارهای اجتماعی پرداخته‏اند و ما دیگر اجازه نمی‏دهیم که کار در خانه‏های امن زنان هم برای شهرداری بی‏مزد و مواجب باشد.

البته ممکن است در شهرهای مختلف، نظر دیگری حاکم باشد و کار داوطلبانه را بپذیرند.